صنایع دستی و سوغات مشهد | آبی‌ها و سرخ‌های مشهدی

مشهد یکی از شهرهای بسیار بزرگ شمال شرقی ایران و مرکز استان خراسان رضوی است. سفر به مشهد مقدس از گذشته تاکنون جزء سفرهای بسیار ارزشمند برای عده زیادی از مردم کشورمان محسوب می‌شد. در زمان‌های گذشته که زائران و مسافران از شهرهای مختلف ایران برای زیارت با کاروان  و یا به تنهایی به مشهد می‌رفتند، سنت سوغاتی خریدن خیلی رواج داشت. خوشبختانه این سنت قدیمی هنوز هم حفظ شده است.  به همین دلیل سوغات و صنایع دستی مشهد بسیار متنوع هستند و می‌تواند با دست پر به خانه برگردید. در این مقاله از اتاقک سوغات و صنایع دستی مشهد را معرفی کرده‌ایم. با ما همراه باشید.

برای اشنایی بیشتر مقاله مشهد کجاست؟ را مطالعه کنید.

صنایع‌دستی مشهد

مشهد مانند دیگر نقاط ایران، مردمان بسیار هنرمند و خوراکی‌های خوشمزه‌ای دارد. برخی از صنایع دستی مشهد تنها در این شهر درست می‌شود و برخی دیگر در تمام نقاط ایران می‌توان نمونه بومی آن را پیدا کنید. در سفرتان به مشهد به راحتی می‌توانید با اجاره و رزرو سوئیت یا خانه مبله، سفرتان مدیریت و برنامه‌ کنید.

فیروزه مشهد

فیروزه نیشابور از دوران گذشته، سنگی زینتی بود که در کاخ‌ها و دربار پادشاهان برای تزئین، ساخت ظروف و به‌ عنوان هدیه استفاده می‌کردند. این روزها نیز فیروزه طرفداران بسیاری دارد. متأسفانه با توجه به اینکه پرطرفدارترین سوغات مشهد، فیروزه است؛ انواع تقلبی آن (سنگ‌های رنگ‌شده و یا پلاستیک فشرده) بسیار زیاد شده است. به همین دلیل برای خرید فیروزه باید به فروشگاه‌ها معتبر و قدیمی مراجعه کنید.

سنگ فیروزه این قابلیت را دارد که با انواع صنایع‌دستی و آثار هنری ترکیب شود. شما نیز اگر به دنبال سوغاتی نفیس از مشهد هستید، پیشنهاد ما زیورآلات فیروزه است. از نشانه‌های مرغوبیت سنگ فیروزه می‌توان به رنگ آبی سیر آن اشاره کرد که سختی بالایی هم دارد. سنگ‌های فیروزه‌ای که رنگ سبز آن بیشتر باشد و البته رنگ‌پریدگی نیز داشته باشند، کیفیت پایینی دارند که باید در هنگام خرید این سنگ زیبا به آن دقت کرد. لازم به ذکر است تراشه‌های فیروزه اغلب به‌صورت دانه‌تسبیحی، کبوچان و فانتزی است.

ظروف فیروزه‌کوب

یکی دیگر از صنایع دستی نفیس مشهد، ظروف فیروزه‌کوب است. ظروف مسی فیروزه‌کوبی شده را احتمالا در ویترین مغازه‌های بازارهای مشهد بسیار دیده‌اید. بسیار زیبا و چشم‌نواز است. هرچند به دلیل استفاده از فیروزه و مس در این ظروف، سوغاتی گران و لوکس از مشهد به حساب می‌آید.

انگشتر و سنگ‌های زینتی مشهد

با توجه به مذهبی بودن شهر مشهد به‌واسطه وجود حرم امام رضا (ع)، سوغات مشهد نیز تحت تأثیر فضای مذهبی آن قرار دارد. اغلب زائران مشهد که به دنبال سوغاتی متبرک هستند بعد از سجاده، مهر و تسبیح به سراغ انگشترهایی با نگین سنگی می‌روند. ممکن است هنگام زیارت در حرم، افرادی را ببینید که در تمام انگشتانشان، انگشتر انداخته‌اند و آنها را بر روی ضریح می‌کشند، این انگشترها سوغاتی مشهد هستند و شخصی که این عمل را انجام می‌دهد قصد متبرک کردن انگشترها را دارد.

انواع نگین‌های سنگی محبوب در مشهد شامل عقیق، دُر نجف، یاقوت، زمرد، شرف شمس و حدید است. بعضی از سنگ‌ها نیز در مشهد مثل یاقوت و زمرد به دلیل قیمت بالاتری که نسبت به دیگر سنگ‌ها دارند، بیشتر در جواهرفروشی‌ها به فروش می‌رسند.

تسبیح مشهد

از دیگر صنایع‌دستی شهر مشهد تسبیح محسوب می‌شود. تسبیح از گذشته‌های بسیار دور در ادیان مختلف به‌عنوان وسیله‌ای برای شمارش دفعات عبادت و ذکرها استفاده می‌شده است. زائران علاقه بسیاری به تسبیح دارند و معتقدند هر قدر از عمر تسبیح که بگذرد به ارزش آن اضافه می‌شود. به همین دلیل، تسبیح می‌تواند گزینه مناسبی برای سوغات مشهد به حساب بیاید. تسبیح‌های مشهد بسیار متنوع هستند و براساس سلیقه و بودجه می‌توانید تسبیح مورد نیاز خود را پیدا و خریداری کنید. از میان انواع تسبیح‌ها، تسبیح‌های با سنگ‌های مثل فیروزه، یشم، عقیق، تسبیح شاه‌مقصود، یُسر، کهربا و سندلوس محبوب‌تر هستند.

گلیم مشهد

از زمان‌های قدیم عشایر منطقه خراسان و کشورهای نزدیک مشهد برای پوشاندن زمین، دیوار و روی کرسی، گلیم می‌بافتند. در حال حاضر گلیم‌ها بیشتر جنبه تزئینی دارند و حتی برخی، انواع گران‌قیمت آن را به دیوارهای خانه خود آویزان می‌کنند. گلیم‌های مشهد بسیار متنوع هستند. در شهر مشهد با همان بافتی که گلیم می‌بافند، انواع کیف هم دوخته می‌شود. گلیم افشار، سوماک و ترکمنی از انواع مشهور در منطقه خراسان هستند.

قالی مشهد

اغلب موزه‌های سراسر دنیا را می‌بینیم که با قالی‌هایی از مشهد به خصوص آثار دوران صفویه آراسته شده است. از گذشته تا کنون بسیاری از هنرمندان قالیباف کشورمان برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد مهاجرت و در آنجا آثار بی‌نظیری را خلق می‌کردند. مهم‌ترین مرکز قالی‌بافی استان خراسان، مشهد مقدس است. بعد از آن می‌توان به کاشمر، سبزوار و نیشابور نیز اشاره کرد. از شناسه‌های قالی مشهد می‌توان از رنگ لاکی، حاشیه لاجوردی و نقش و نگار ترنج نام برد.

پیشنهاد اتاقک برای دیدن این آثار مفخر و باارزش، بازدید از موزه فرش آستان قدس رضوی است و اگر قصد خرید این یادگاری ماندگار و گران‌بها را از مشهد مقدس دارید حتماً سری به بازار فرش مشهد بزنید.

پوستین مشهد

پوستین، دست‌سازهایی از جنس پوست گوسفند است که در شهرهای ییلاقی شاندیز و قوچان تولید می‌شود. مراحل ساخت آن به این شکل است که پوستین‌دوزهای مشهدی پوست تازه گوسفند را بعد از دباغی و رنگ‌آمیزی (به شکل چرمی زردرنگ) نرم و آماده می‌کنند. سپس الگوهای خود را همانند خیاط‌ها برش می‌دهند و با سوزن می‌دوزند. پوستین‌دوزها برای تزئین آن‌ها از هنر سوزن‌دوزی و رنگ‌آمیزی استفاده می‌کنند.

این هنر زیبا را می‌توانیم در بازارچه‌ها و فروشگاه‌های شاندیز و طرقبه مشهد در اشکال مختلف مثل پالتو، کلاه، جلیقه، شال‌گردن، دستکش، پاپوش، پادری و … ببینیم. با خرید این پوستین‌ها ضمن آنکه می‌توانیم سردترین زمستان‌ها را به گرمی بگذرانیم، اثری ارزشمند از هنرمندان مشهد و خراسان را نیز به یادگار برده‌ایم.

نمدبافی

نمد از پشم گوسفند تهیه می‌شود؛ به این شکل که پشم را بعد از تمیز کردن و رنگرزی، حلاجی می‌کنند و به کمک دست و پا روی زمین می­غلطانند. به این مرحله نمدمالی گفته می‌شود که بسیار سخت و طاقت فرسا است و در حین کار کف و صابون هم اضافه می‌کنند. در نهایت پشم به‌صورت نمد در می‌آید. گردشگرانی که به تفریحگاه‌های اطراف مشهد می‌روند، می‌توانند نمدها را به شکل کلاه، لباس و زیرانداز در فروشگاه‌های عرضه سوغات و صنایع‌دستی ببینند.

ارغوان بافی مشهد

در دره‌های مایان طرقبه درختچه‌ای خودرو به نام ارغوان رشد می‌کند. از اواسط بهار تا اواخر پاییز برداشت ترکه‌های آن ادامه دارد. هنرمندان بافنده مشهدی، این ترکه‌ها را به‌صورت تار و پود در یکدیگر می‌بافند و هنری به نام ارغوان بافی خلق می‌کنند. پس از جمع‌آوری، در ابتدا ترکه‌ها را در محیطی خیس و مرطوب می‌گذارند، سپس به شکل سبد و کالاهای تزئینی می‌بافند. طرقبه مشهد در زمینه بافت سبد شهرت بسیاری دارد. این سبدها کاربردهای فراوانی مانند سبد گل و میوه، سبد خرید، سبدهای آبکش برنج و میوه‌ دارند. برای تهیه این سبدها می‌توانید به بازار صنایع‌دستی طرقبه و شاندیز مشهد بروید.

سماور سازی مشهد

سماور واژه‌ای روسی است که به معنای خودجوش است و برای نخستین بار به‌واسطه شاهرخ، نوه نادرشاه افشار وارد ایران شد و تا مدت زیادی کالایی وارداتی بود. بعد از مدت‌ها این هنر ارزشمند در میان عشایر و روستاییان رونق گرفت. سازندگان علاوه بر سماور، وسایل مرتبط مانند پارچ، لگن‌چه و جام را نیز کنار آن می‌سازند. مشهد یکی از تولیدکنندگان بسیار مهم سماور است. با عبور از بازارهای قدیمی شهر مشهد، سماورهایی با نقش، طرح و جنس‌های بسیار متفاوتی می‌توانید مشاهده و خریداری کنید.

آینه‌کاری مشهد

یکی دیگر از هنرهای دستی مشهد که هر زائری آن را در حرم مطهر رضوی دیده و حیرت‌زده گشته، آینه‌کاری حرم مطهر است. هنرمندان این حرفه اشکال منظمی از آینه را در طرح‌های متنوع و با اندازه‌های متفاوت به‌منظور تزئین ایجاد می‌کنند. نتیجه کار فضایی درخشان است که هر بیننده‌ای را جذب خود می‌کند. رایج‌ترین و مهم‌ترین طرح‌ها در این هنر زیبا شامل ترنج، گره، اسلیمی، نیم گره، تم ونی و قطارسازی هستند.

دیگ سنگی یا هر کاره مشهد

در شهر مشهد نوعی ظرف سنگی وجود دارد با عنوان “هرکاره” که با تراشکاری و قلم‌زنی یک نوع سنگ ساخته می‌شود. هرکاره، ظرف مخصوص پخت دیزی و ظرف‌های ساییدن مواد غذایی خشک است مثل هاون‌ها. برای آشپزی نوع بدون طرح و نقش آن مناسب‌تر و ارزان‌تر است و با توجه به سنگی بودن ظروف، غذا با گرمای ملایمی پخته می‌شود. انواع زینتی و دکوری آنها، قلم‌کاری و لعاب‌کاری شده هستند.

جام چهل‌کلید مشهد

جام چهل‌کلید یا چهل‌بسم‌الله، یکی از سوغاتی‌های جالب مشهد است. جامی برنجی که آیه‌هایی از قرآن بر آن حکاکی و چهل‌کلید کوچک به آن زنجیر می‌شود. در گذشته از این جام برای تفال زدن استفاده می‌شد. بعدها دست کوچکی به نشانه نیایش برای رسیدن به حاجت به وسط جام اضافه شد. این جام چهل‌کلید با طراحی خاص، منحصربه‌فرد و تاریخچه‌ای که دارد، می‌تواند سوغاتی ایده‌آلی از مشهد باشد.

شرف الشمس سوغاتی پرطرفدار مشهد

شرف الشمس نوعی سنگ عقیق زردرنگی که این روزها بسیار محبوب‌ شده است و همراه با سنگ‌های عقیق و فیروزه، جزو سوغات باارزش مشهد به حساب می‌آید. عده‌ای معتقدند با نوشته‌های روی سنگ شرف‌الشمس که با آداب خاصی حک می‌کنند، در زندگی روزمره آنها تاثیر می‌گذارد. البته این عقیده در مورد سایر سنگ‌ها نیز وجود دارد. بعضی افراد معتقدند که سنگ‌ها انرژی و خواص منحصربه‌فردی دارند و خریدار باید با شناخت از این خواص، سنگ را تهیه کند. در بازارهای رنگارنگ مشهد، می‌توانید سنگ‌های مختلف یا زیورآلاتی که با این سنگ‌ها ساخته‌شده‌اند را خریداری کنید.

تابلو های نفیس نقره مشهد

تابلوهای نقره یکی از سوغات‌های پرطرفدار مشهد است. مردم به جهت تبرک و به جهت وجود کلامی از قرآن کریم از این تابلوهای نفیس خریداری می‌کنند. این تابلوها نقش‌ها و طرح‌های مختلف و زیبایی دارند و به طور معمول جنس نقره این تابلوها طرفداران بسیاری میان مردم دارد.

خوراکی‌های خوشمزه مشهد

اما سوغات مشهد منحصر به صنایع دستی این شهر نیست. در بازارهای بزرگ و قدیمی مشهد می‌توانید انواع خوراکی به عنوان سوغات مشهد ببینید و خریداری کنید. در ادامه مهم‌ترین سوغاتی‌های خوراکی مشهد را معرفی کرده‌ایم.

زرشک مشهد

استان خراسان جنوبی مرکز تولید زرشک در ایران است. با اینکه مشهد سهم کمی در تولید زرشک دارد اما به ‌واسطه حجم زیاد گردشگران و زائران، زرشک به عنوان سوغات مشهد شناخته می‌شود. زرشک میوه خشک‌شده درختچه‌ای به همین نام است که ساقه، ریشه و گل‌های آن هم خواص درمانی بسیاری دارد. بهترین زرشک تولیدی در استان خراسان متعلق به قاین است. انواع زرشک مجلسی و اناری وجود دارد که طعم و رنگ آنها با هم متفاوت است.

زعفران مشهد

زعفران در اکثر روستاها و شهرهای استان خراسان کشت می‌شود. در بازارهای مشهد اگر به سراغ حجره‌های قدیمی بروید، حتماً زعفران اصل و تازه به عنوان سوغات مشهد می‌توانید تهیه کنید. زعفران به دلیل گران بود، به صورت گرمی فروخته می‌شود و ایرانیان در بسیاری از غذاهای خود از زعفران استفاده می‌کنند. در زمان خرید زعفران به این نکته توجه داشته باشید که زعفران مرغوب دارای رنگ قرمز تیره است و هنگامی که در آب قرار می‌گیرد، دیر رنگ خواهد داد.

نخود چی و کشمش مشهد

نخود و کشمش یکی دیگر از سوغاتی‌های معروف مشهد است که سابقه طولانی در این خصوص دارد. بسیاری از زائران حرم مطهر، این سوغاتی را به عنوان تبرک برای دوستان و آشنایان خود تهیه می‌کنند.

نبات مشهد

یکی دیگر از سوغاتی‌های خوشمزه مشهد، نبات زعفرانی است. مشهد یکی از بزرگ‌ترین تولید‌کننده‌ها نبات  در ایران محسوب می‌شود. در تمام بازارهای مشهد به راحتی می‌توانید انواع نبات را مشاهده و خریداری کنید.

برگه آلو و میوه خشک مشهد

یکی دیگر از سوغاتی‌های محبوب و معروف مشهد، میوه خشک و برگه آلو است. شهرهای خرو و نیشابور از مهم‌ترین مراکز تولید آلو و انواع خشک شده آلو به حساب می‌آیند. اگر مزه ملس و ترش را دوست دارید، خرید این میوه‌های ترش‌مزه مشهدی را فراموش نکنید.

ادویه مشهدی

در مشهد علاوه بر ادویه‌های ایرانی رایج، نوع ادویه ترکیبی به نام هفت قلم نیز وجود دارد. این ادویه به دلیل خوش عطر بودند به یکی از سوغاتی‌های مهشد تبدیل شده است. ترکیب ادویه هفت‌قلم شامل زنجبیل، سماق، زردچوبه، فلفل سیاه، دارچین، گلپر، فلفل قرمز می‌شود. این ادویه بی‌نظیر در تهیه ترشیجات و پخت غذا استفاده می‌شود. در خیلی از رستوران‌های مشهد از این نوع ادویه‌ برای پختن غذاهای خود استفاده می‌کنند.

ترشی مشهدی

ترشی مشهدی یا همان سالاد مشهدی ترکیب بسیار خوشمزه‌ای از گوجه‌فرنگی، سبزی‌های معطر، هویج، گل‌کلم، کرفس و انواع ادویه است. تفاوت اصلی این ترشی با انواع دیگر ترشیجات، جوشاندن آب گوجه آن به همراه سرکه است که طعم و مزه‌ای متفاوت دارد.

جیلی بیلی، سوغاتی جذاب مشهد برای کودکان

جیلی بیلی یکی دیگر از انواع سوغاتی‌های خوشمزه مشهد است که تا مدت‌ها برای مردم تعریف نامفهومی داشت. در شهر مقدس مشهد به شکلات‌های رنگی جیلی بیلی می‌گویند که در اصل پاستیل‌هایی با طعم‌ها و رنگ‌های مختلف هستند. جیلی بیلی یک خوراکی پروتئین‌دار و مقوی است که برای تزئین غذا و دسر هم از آن استفاده می‌شود و از جیلی بیلی می‌توان به‌عنوان قشنگ‌ترین و خوشمزه‌ترین سوغات مشهد برای بچه‌ها نام برد.

چلغوز مشهد

اگر در جستجوی خشکباری هستید که مختص شهر مشهد باشد، باید به سراغ چلغوز بروید. چلغوز، نوعی کاج است که در کشور افغانستان رشد می‌کند و به همین دلیل در مناطق شمال شرقی کشور به‌خصوص مشهد، راحت‌تر یافت می‌شود. گیاه چلغوز یک دانه است و به شکل روغن، خمیر، خام یا بوداده قابل استفاده است.

سخن پایانی

مراکز خرید در مشهد بسیار متنوع هستند و اگر حوصله دارید، می‌توانید زمان بسیاری را به گشت‌وگذار در این بازارها اختصاص دهید. در نزدیکی اکثر اقامتگاه‌ها و هتل‌های مشهد، بازار و فروشگاه‌های سوغات و صنایع دستی مشهد، پیدا می‌شود. در این بازارها تقریبا تمام سوغاتی‌های مشهد را می‌توانید تهیه کنید. اگر برای خرید به بازار رضا مشهد بروید در طبقه دوم بازار، سنگ‌تراش‌هایی هستند که برخی از آن‌ها شغل اجدادی خود را دنبال کرده‌اند و می‌توانند سنگ را به شکل دلخواه شما بتراشند و روی رکاب انگشتر سوار کنند.