همه چیز درباره عودلاجان | محله‌ای قدیمی در پایتخت

تقریباً سه سال است که به خانه‌ام تهران برگشتم و از آن زمان تاکنون مشتاق کشف زادگاهم هستم و راستش را بگویم جاذبه‌های تهران یکی پس از دیگری غافلگیرم کرده‌اند. همین چند هفته پیش بود که به محله عودلاجان رفتم و باوجود اینکه قبلاً چند بار از آن دیدن کرده بودم، همه چیز به طرز شگفت‌آوری جدید به نظر می‌رسید. تقریباً انگار در شهر دیگری و در زمان دیگری قدم گذاشتم.

من می‌دانم که اکثر اهالی تهران که سال‌هاست در پایتخت زندگی می‌کنند، هرگز از این منطقه دیدن نکرده‌اند، اما بیایید سری به این محله بزنیم، زیرا برای شناخت تهران نمی‌توان از تاریخ آن و به خصوص یکی از قدیمی‌ترین محله‌هایش غافل شد. با این مقاله از وب‌سایت «اتاقک» همراه ما باشید.

محله عودلاجان کجاست؟

عودلاجان یا اودلاجان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تهران است. این محله در مرکز تهران قرار دارد و از جنوب به بازار بزرگ تهران، از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به خیابان پامنار و از شمال به میدان بهارستان راه دارد. بااین‌حال، زمانی که محله شروع به توسعه کرد، تهران هنوز یک روستای متوسط بود و عودلاجان قسمت شمال شرقی شهر را اشغال کرده بود.

عودلاجان در زمان تبدیل شدن تهران به پایتخت ایران در زمان قاجار حدود ۲۶۱۹ خانه و ۱۱۴۶ مغازه داشت که آن را به یکی از ثروتمندترین محله‌های شهر تبدیل کرده بود. از آنجایی که عودلاجان منطقه وسیعی را در بر می‌گیرد، می‌توان آن را به سه قسمت پامنار، امامزاده یحیی و ناصرخسرو تقسیم کرد. عودلاجان بین بازار بزرگ تهران، چهار راه مولوی و میدان بهارستان قرار دارد و از هر طرف یک ورودی دارد.

ورودی این محله از روبه‌روی بازار آهنگرها شروع می‌شود که از مسیر چهارراه سیروس گذر می‌کند. ورودی میدان بهارستان نیز از خیابان سرچشمه در خیابان مصطفی خمینی آغاز می‌شود. ایستگاه‌های مترو پانزده خرداد و بهارستان از نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو به این محله محسوب می‌شوند. راحت‌ترین راه برای رسیدن به این منطقه، استفاده از مترو و رفتن به ایستگاه پانزده

خرداد است. سپس می‌توانید پیاده به مدت ۱۵ دقیقه راه یا با کالسکه و خودروی برقی به این محل برسید.

برای اجاره روزانه خانه در تهران می‌توانید از سایت اتاقک کمک بگیرید.

اجاره روزانه خانه تهران با قیمت مناسب

• ۵۰ هزار تومان تخفیف
• مخصوص کاربران بلاگ
• کد : OTGBLG50

همین الان رزرو کن!

وجه تسمیه نام عودلاجان

نام محله به خودی خود حکایتی از این منطقه را برای ما بازگو می‌کند. عودلاجان در زبان تاریخی تاتی به معنای «محل تقسیم آب نهر» گرفته شده است. زبان تاتی از زبان‌های شمال غربی کشور محسوب می‌شود و به زبان‌های مازنی و گیلکی نزدیک است. عودلاجان محل تقسیم هر سرچشمه محسوب می‌شد و سپس آب از آن به سمت نواحی پایین سرازیر می‌شده است. به همین دلیل عودلاجان را محل توزیع آب می‌نامیدند. علاوه بر این به دلیل وجود حفره‌های زیاد (چال) در عودلاجان، این محله با نام «سرچال» نیز شناخته می‌شود.

تاریخچه عودلاجان

تهران که فقط یک شهرستان کوچک بود در دوره صفویه و سلطنت شاه طهماسب به سرعت تبدیل به شهر شد تا اینکه در دوره قاجار پایتخت ایران شد. این شهر در طول تاریخ دستخوش تغییرات و دگرگونی‌های زیادی شده تا به شکل امروزی خود برسد. عودلاجان یکی از محله‌های قدیمی و اصیل تهران است که در زمان قاجار از مناطق اعیان‌نشین پایتخت محسوب می‌شد.

عودلاجان در زمان ناصرالدین‌شاه، پادشاه قاجار و تا سلطنت پهلوی یکی از آبادترین و ثروتمندترین محلات تهران بود. این محله بیشترین جمعیت را در تهران داشت که طبقات مختلف اجتماعی از جمله بسیاری از خانواده‌های اصیل را نمایندگی می‌کرد. با گذشت زمان، افراد مشهوری چون مدرس، ملک‌الشعرا بهار، قوام الدوله، عزالدوله و امیر نظام در این محل زندگی می‌کردند.

بسیاری از خانه‌های این منطقه که به طور سنتی حیاط با حوضی کوچک دارند همچنان باقی مانده‌اند و به آن‌ها خانه‌های قمر خانوم می‌گویند. به عنوان نماد بارز اهمیت و ثروت این منطقه، اولین بانک ایران در تیمچه اکبریان افتتاح شد. در حالی که مسیحیان و زرتشتیان در عودلاجان زندگی می‌کردند، مسلمانان و یهودیان بیشترین جمعیت مذهبی این منطقه را تشکیل می‌دادند. علاوه بر این، عودلاجان محله‌ای از تهران بود که بیشترین تعداد یهودیان را در خود جای داده بود.

به تدریج در زمان پهلوی‌ها و با رشد سریع تهران، عودلاجان جایگاه اولیه خود را از دست داد. گسترش بازار بزرگ تهران، ساکنان این منطقه را به سمت محله‌های جدید سوق داد و خانه‌های عودلاجان به انباری برای مغازه‌داران تبدیل شد. اودلاجان زمانی که محل زندگی ثروتمندان بود، بعدها برای چندین دهه رها شد و به یک منطقه نسبتاً فقیرانه و ناامن تبدیل شد.

اکنون اوضاع به شدت تغییر کرده است. شورای شهر و وزارت میراث ملی شروع به اجرای پروژه‌هایی در عودلاجان کردند که بازسازی خانه‌های قدیمی یکی از آن‌هاست. حالا محله با کوچه‌های کوچک سنگ‌فرش شده به یکی از پرنورترین مناطق پایتخت برای پیاده‌روی تبدیل شده است. مغازه‌های قدیمی بازار سرپوشیده عودلاجان اکنون در حوزه صنایع‌دستی مشغول هستند. بسیاری از مغازه‌ها در فروش و تولید صنایع‌دستی فعالیت دارند. در حالی که بازار بزرگ تهران همیشه شلوغ است و می‌تواند گاهی اوقات دیوانه کننده باشد، بازار عودلاجان محیطی آرامش‌بخش را فراهم کرده است.

معماری محله عودلاجان

«آگوست کارل کرزیژ» معلم اتریشی در مدرسه دارالفنون، نقشه‌ای از عودلاجان را در دوره قاجار به تصویر کشیده است که ۲۰ مسیر و گذرگاه را نشان می‌دهد. قدم گذاشتن در منطقه عودلاجان شما را به دنیایی متفاوت می‌برد، محله‌ای که با کوچه‌های قدیمی و شیب‌های باریک، پیاده‌روی را به سفری یک روزه در تاریخ معاصر پایتخت تبدیل می‌کند. هر گوشه‌ای از این محله مکان مناسبی برای عکاسی است و با وجود بازارهای قدیمی و خانه‌های اصیل، حال و هوای خاصی به شما می‌دهد.

سبک معماری عودلاجان وام گرفته از دوره قاجار اما به سه سبک مختلف است. تعدادی از خانه‌ها کاملاً مبتنی بر سبک اروپایی ساخته شده‌اند و تعدادی دیگر به صورت تلفیقی یا کاملاً سنتی هستند. معماری سلطنتی که متأثر از غرب است، در معماری این منطقه به چشم می‌خورد. وجود نزدیک به ۲۰ کنیسه کوچک و بزرگ نشان‌دهنده این است که این محله جایگاه زندگی یهودیان در آن دوره بوده است؛ بنابراین سبک معماری اروپایی در این منطقه را می‌تواند‌ نشأت گرفته از حضور کلیمیان دانست.

خانه‌های تاریخی عودلاجان

عودلاجان شامل سه محله مهم به نام‌های پامنار، امامزاده یحیی و ناصرخسرو است. در همین محدوده تعدادی خانه و جاذبه‌های معروف وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید. همچنین چندین خانه تاریخی در اودلاجان وجود دارند که می‌توانید از آن‌ها در یک نصف روز دیدن کنید. از خانه‌های تاریخی معروف عودلاجان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

خانه سید حسن طباطبایی

خانه مدرس که محمد حسن طباطبائی معروف به مدرس آن را در سال در سال ۱۲۸۹ هجری شمس از وزیر مختار فرانسه اجاره کرد، امروزه موزه‌ای در خیابان امیرکبیر شرقی است. این خانه تا سال ۱۳۹۳ متروکه بود، سپس در همین سال «حاج محمد انصاری» این خانه را خریداری کرد. این خانه که در زمان انصاری مرمت شد به عنوان موزه فعالیت می‌کند. همچنین یک موسسه دارالقرآن در این موزه دایر شده است که در آن فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی انجام می‌شود. بازدیدکنندگان می‌توانند در طول روز از این خانه دیدن کنید.

عمارت دبیرالملک

این عمارت قاجاریه که با نهایت سلیقه و هنر طراحی شده، متعلق به میرزا محمد حسین فراهانی معروف به دبیرالملک است. او برای خاندان سلطنتی قاجار کار می‌کرد. گفته می‌شود این خانه بیش از ۱۴۰ سال قدمت دارد. در حالی که فضای داخلی نسبتاً کوچک است، حیاط جلو کاملاً آن را جبران می‌کند. این فضا می‌توانست مکانی عالی برای یک کافه در فضای باز باشد، اما امروزه به بخش اداری شهرداری اختصاص یافته است. بازدید از این عمارت در ساعت‌های اداری امکان‌پذیر است.

عمارت نیرالملوک (رستوران نان و نمک)

در کوچه‌های عودلاجان به خانه فخرالملوک می‌رسید که یکی از سفره‌خانه‌های معروف این محله است، این خانه با قدمت حدود ۱۲۰ سال و معماری منحصربه‌فرد، هر بازدیدکننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. این رستوران زمانی متعلق به یکی از وزیران قاجار بوده که تحت حکومت ناصرالدین‌شاه به نام میرزا محمود وزیر کار می‌کرده است و بعداً توسط فرد دیگر خریداری شده و به شکل فعلی خود درآمده است. حالا رستوران سنتی کوچکی است که غذاهای ملی سرو می‌کند و موسیقی زنده ارائه می‌کند. در اتاق اصلی این عمارت گچ‌کاری و آینه‌کاری زیبایی هم وجود دارد.

عمارت کاظمی

خانه کاظمی یکی از خانه‌های قدیمی قاجاری است که امروزه به موزه تهران قدیم معروف است. این خانه بزرگ‌ترین عمارتی است که می‌توانید در محله عودلاجان از آن بازدید کنید. سبک معماری سرای کاظمی تقریباً تمام عناصر به کار رفته در خانه‌های سنتی ایرانی از جمله بادگیر را داراست. این خانه یک قرن قدمت دارد و متعلق به «حاج سید کاظم» بوده که برای دولت قاجار کار می‌کرده است. سرای کاظمی در دل محله امامزاده یحیی قرار دارد و می‌توانید در طول روز از آن دیدن کنید. پیشنهاد ما این است که از ویترین‌های شیشه‌ای، اشیا و ابزارآلات قدیمی از دوران قاجار تا دوره پهلوی اول دیدن کنید.

خانه مهرانگیز کامبیز

خانه مهرانگیز کامبیز از مکان‌های دیدنی محله‌ قدیمی عودلاجان است. این خانه لوکیشن اصلی سریال معروف «پدرسالار» بود. «جلال تهرانی» که از نوادگان سلسله قاجار بود، این خانه را بعد از انقلاب از مهرانگیز و بهزاد که مالکان آن بودند، خریداری کرد. این بنا در دو طبقه ساخته شده است و ستون‌هایی تزیینی آن در ایوان به شدت خودنمایی می‌کنند. درها و پنجره‌های این خانه با رنگ آبی زیبا که یادگاری از دوران پهلوی است، زینت داده شده‌اند. نرده‌های فلزی فرفورژه بر زیبایی‌های این خانه افزوده‌اند. این خانه اکنون یک مرکز فرهنگی محله‌ای است.

جاهای دیدنی عودلاجان

جاذبه‌های زیادی در عودلاجان وجود دارند. مکان‌های مذهبی مسلمانان و چند کنیسه شامل آرامگاه هفت دختران و آرامگاه پیر عطا را در این محله خواهید دید. مسجد دنگی، مسجد حوض، مسجد ابوالفضل و مسجد منتظرالمهدی و همچنین کنیسه حکیم عشر و کنیسه عزرا یعقوب دراودجالان خودنمایی می‌کنند. بااین‌حال، جاهای دیدنی عودجالان شامل موارد زیر هستند:

برای اطلاع از دیگر جاذبه‌های پایتخت، مقاله جاهای دیدنی تهران را مطالعه کنید.

حرم امام‌زاده یحیی

قدمت این زیارتگاه به دوران مغول می‌رسد و به دلیل داشتن قدیمی‌ترین چنار تهران با قدمتی حدود ۹۰۰ سال مشهور است. فضای داخلی حرم نیز با آینه‌کاری بسیار زیبا زینت داده شده است. این بقعه در بخش عودلاجان در کوچه امامزاده یحیی قرار دارد. در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی این بنا بر اساس نقشه اولیه قدیمی با همان ابعاد بازسازی و تعمیر شد. در این مقبره یک صندوق عتیقه بر روی مقبره قرار داده شده است که ۲.۵ متر طول، ۱.۰۶ متر عرض و ۱.۱۸ متر ارتفاع دارد. این سازه یک برج هشت ضلعی شکل با گنبدی مخروطی بود. در حال حاضر زیارتگاهی به شکل هشت ضلعی به جای برج اصلی ساخته شده است.

حمام نواب

این حمام نه بزرگ است و نه زیبایی قبل خود را دارد! بیشتر تزئینات این حمام از بین رفته‌اند و در حال حاضر حمام بسیار ساده به نظر می‌رسد. این مکان تاریخی اکنون جایی برای فروش صنایع‌دستی است که یک رستوران نیز در خود دارد. هرچند داخل این حمام جذابیت قدیمی خود را تا حدودی از دست داده است، اما می‌توان کمی به بالای پشت‌بام آن اعتبار بدهیم. شما همیشه نمی‌توانید از پشت بام حمام‌ها در ایران دیدن کنید، اما این فرصت را دارید نمای بیرونی یک حمام و نوری که از طریق شیشه‌های رنگی کوچک روی گنبدهای متعدد روی پشت بام به داخل می‌تابد را از نزدیک ببینید.

تیمچه اکبریان

بانکی که زمانی اولین بانکی بود که در ایران تأسیس شد، اکنون به چایخانه و رستوران سنتی به نام تیمچه اکبریان تبدیل شده است. بیشتر اهالی بازار بزرگ تهران نام تیمچه اکبریان با سابقه ۲۶۰ ساله را شنیده‌اند. ساختمان تیمچه اکبریان شامل زیرزمین، آب‌انبار، طبقه‌ همکف و طبقه اول است. فضای مرکزی این بنا به شکل هشت ضلعی است که سقفی بلند و گنبدی شکل روی آن را پوشانده است. این مکان یک رستوران سنتی برای صرف دیزی است.

حال و هوای نوستالژیک خانه تیمچه اکبریان باعث می‌شود به تهران قدیم سفر کنید. دیزی را در ظروف سنگی میل کنید که سنتی‌ترین روش سرو دیزی در این ظروف است. سپس در آخر از نوشیدن چای ایرانی در فنجان‌های کمر باریک لذت ببرید.

مسجد و مدرسه معمارباشی

مدرسه و مسجد سپه‌سالار در کنار عمارت مجلس در بهارستان قرار دارد. این جاذبه دیدنی توسط مسجد «میرزا حسین‌خان سپه‌سالار» صدراعظم دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته شده است. ساخت مسجد سپه‌سالار در سال ۱۵۸ هجری شمسی یعنی ۲۷ سال پیش از مشروطیت آغاز شد. از طراحان برجسته این مدرسه و مسجد می‌توان از استاد «مهدی خان ممتحن‌الدوله شقاقی»، استاد «حسن معمار قمی»، «حاج ابوالحسن معمار» و استاد «جعفرخان معمار باشی کاشانی» یاد کرد. مسجد و مدرسه معمارباشی به دلیل داشتن هشت گلدسته، حوض بزرگ میانی حیاط و تزئینات زیبای معماری مورد توجه زیادی قرار دارد.

حمام کشوریه

حمام کشوریه یا سلیمانیه اولین حمام نمره تهران است که به یهودیان اختصاص داشت. کشوریه تنها حمام عمومی تهران محسوب می‌شود که با گچ‌بری، آیینه‌کاری، منبت‌کاری و آهن‌کاری زیبا زینت داده شده است. این حمام توسط آقای سلیمان سنه (سلیمان سنهی یا سلیمان سنهای) ساخت شد. بخش زنانه این حمام را کشوریه و بخش مردانه آن را سلیمانیه می‌نامند. حمام کشوریه از دهه ۸۰ برای استفاده اهالی محله فعال بود و سپس به عنوان یک جاذبه دیدنی تغییر کاربری داد. برای بازدید از این حمام باید هماهنگی‌های اصلی را با انجمن کلیمیان تهران انجام دهید.

کلام آخر

عودلاجان در محدوده بازار بزرگ تهران قرار دارد و به عنوان محله قدیمی و زیبای پایتخت شناخته می‌شود که در شلوغی مرکز تهران چیزی شبیه به آن را پیدا نخواهید کرد. زمانی را برای بازدید از کوچه‌های آسفالت ‌شده زیبای این محله اختصاص دهید تا حس سفر به صد سال پیش را با تمام وجود داشته باشید. همچنین اگر از شهرهای دیگر به تهران سفر کرده‌اید، اقامتگاه مناسب خود را از اتاقک رزرو کنید. از هتل‌های نزدیک به محله عودلاجان می‌توان به هتل شهریار، اقامتگاه سنتی نظامیه، هتل بزرگ فردوسی، اقامتگاه سنتی پهلوان رزاز و سایر موارد نام برد.

سوالات متداول