گنبد کاووس، دیاری تاریخی با برج‌های بلند و آسمان‌خراش‌های سنتی است و در خود گنجینه‌ای ارزشمند از صنایع دستی نهفته دارد تا روح و فرهنگ این منطقه را برای گردشگران به نمایش بگذارد. صنایع دستی گنبد کاووس شامل پشتی سنتی (قارچین)، زیورآلات ترکمنی، پلاس بافی، قالی بافی، سوزندوزی ترکمنی یا سانجیم و ابریشم بافی هستند. از شیرینی مخصوص گنبد کاووس نیز می‌توان از حلوای آماج، جزحلوا، نان پادرازی، سرغربیلی (شیرینی سنتی گنبد کاووس) و غیره نام برد.
در این مقاله از سایت اتاقک، سفری خواهیم داشت به دنیای سحرآمیز صنایع دستی گنبد کاووس، جایی که هر شیء دست‌ساز، روایت‌گر داستانی از عشق، هنر و تاریخ است. در کنار آن نیز شما را با خوشمزه‌های این خطه دوست‌داشتنی آشنا خواهیم کرد. اگر قصد سفر به گنبد کاووس را دارید و می‌خواهید یادگاری از این دیار برای خود به ارمغان بیاورید قبل از سفر و اجاره ویلا با ما تا آخر این مقاله همراه باشید.
پلاس بافی یا گلیم بافی ترکمنی
پلاس نوعی گلیم پشمی و درشت بافت است که از موی بز بافته شده است. گنبد کاووس قطب هنر پلاس بافی است و زنان هنرمند این خطه برای بافت آن از تصورات ذهنی‌شان استفاده می‌کردند. از آن‌جایی که عدد نه در میان ترکمن‌ها مقدس است، گل آیدی با نه گلبرگ، به‌عنوان کهن‌ترین نقش پلاس در گنبد کاووس شناخته شده است و رایج‌ترین طرح‌های پلاس هم، خطوط افقی و رنگارنگ هستند.
برای پلاس بافی یا گلیم بافی ترکمنی، همانند قالی بافی باید چله کشی انجام دهید، اما مهم‌ترین تفاوت آن با دیگر گلیم بافی‌ها در مرحله پودگذاری است. به این صورت که پشت کار روبه‌روی فرد بافنده قرار می‌گیرد و به اصطلاح روی کار دیده نمی‌شود. حال اگر دار افقی باشد، بافنده باید برای مشاهده روی کار، آینه‌ای در زیر دار قرار دهد. اگر برای اجاره ویلا در گنبد کاووس اقدام کرده‌اید و وقت کافی دارید، پیشنهاد می‌کنیم حتما به بازار سر بزنید و یکی از آنها را به عنوان سوغات برای خودتان یا نزدیکانتان خریداری کنید.
قالی بافی ترکمن
زنان گنبد کاووس در بافت قالی‌های ارزشمند تبهری خاص دارند! فرش‌های دستباف این خطه میراثی گران‌بها از گذشتگان است و به‌دلیل کیفیت بالا و طرح‌های زیبای‌شان در سرتاسر جهان شناخته می‌شوند. طرح قالی‌های گنبد کاووس بیشتر برگرفته از طبیعت، گل‌ها، طرح‌های هندسی و نقوشی است که از آداب‌ورسوم و اعتقادات مردم این خطه الهام گرفته‌اند و برای جان بخشیدن به آنها هم از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود.
قالی‌های ترکمنی معمولا تک پود هستند و گره‌های آن هم به دو صورت متقارن و نامتقارن زده می‌شوند. در آغاز برای بافت یک قالی، حدود ۲ سانتی‌متر گلیم بافته می‌شود که به آن توپراق می‌گویند. بعد از آن هم ریسمانی سیاه یا سفید معروف به ساچ باقی بر روی توپراق قرار می‌دهند و بافت فرش را شروع میکنند.
دار قالی با توجه به سبک زندگی ایل‌های ترکمن که یک‌جا نشین یا کوچ‌نشین هستند به دو صورت عمودی و افقی نصب می‌شود. دارهای افقی به دلیل استفاده از حداقل امکانات و جابه‌جایی راحت‌تر بیشتر میان اهالی کوچ‌نشین رایج است؛ البته از آن‌جایی که مردم در گنبد کاووس یک‌جا نشین هستند، قالی‌ها بر روی دارهای عمودی بافته می‌شوند.
جالب است بدانید، در کشورمان بهترین قالی ترکمن توسط ایل تک، در چهارده فرسنگی شمال غربی گنبد کاووس بافته می‌شوند. برخی از هنردوستان به قدری عاشق این نوع قالی هستند که هنگام اجاره ویلا در شمال، گنبد کاووس را انتخاب میکنند تا به بازار بروند و خودشان از نزدیک این قالی‌های زیبا را مشاهده کنند.
زیورآلات ترکمنی؛ هدیه ای ارزشمند از گنبد کاووس
بخشی از جذابیت و زیبایی زنان ترکمن گنبد کاووس، متعلق به زیورآلاتی است که به خود آویزان میکنند یا برای تزیین لباس‌های‌شان استفاده میکنند. جنس این زیورآلات از نقره، برنج و ورشو است. در طراحی‌شان بیشتر اشکال هندسی دیده می‌شوند و استفاده از سنگ‌های زینتی، زیبایی‌شان را دوچندان کرده است.
برخی از انواع زیورآلات زنان ترکمن که در اشکال و مدل‌های مختلف تولید می‌شوند، عبارتند از:
- زیورهای سر، پیشانی و مو
- زیورهای سینه‌ای (بوکائو) و پشتی
- زیورهای دارای حرز
- زیورهای لباس محلی (آویز های پوشاک)
- زیورهای دست (بازو بند و حلقه)
- زیورهای کمر (کمربندهای سکه‌دار)
این زیورآلات به‌قدری زیبا و جذابند که هر زن ایرانی باید یکی از آنها را داشته باشد؛ پس اگر روزی گذرتان به گنبد کاووس خورد از خریدشان برای خود یا عزیزان‌تان غافل نشوید و یاد و خاطره این سفر را زنده نگه دارید.
سوزن دوزی ترکمنی یا سانجیم
سوزندوزی ترکمن که با عنوان سیاه‌دوزی هم شناخته می‌شود، نوعی دوخت رنگارنگ و زیباست که به‌منظور تزیین لباس‌های محلی مردم گنبد کاووس و حتی دیگر نقاط ایران بر روی لباس اجرا می‌شوند. البته اگر روزی به گنبد کاووس سفر کردید، می‌توانید برای داشتن این هنر زیبا علاوه بر خرید لباس‌های محلی، اقلام دیگری مانند بقچه، رومیزی، قاب، آیینه، آویزهای دیواری، روتختی، انواع کیف، شانه، لباس عروسی زنانه و مردانه، حلقه تاهل زنان، مچ بند، گردن بند، رومیزی، کوسن، بالش، روتختی، کیف پول، کیف، کوله پشتی زنانه و غیره که به هنر سوزندوزی مزین شده‌اند را با خود به یادگار ببرید.
سوزندوزی که در زبان محلی ترکمن به آن سانجیم گفته می‌شود، زنجیره‌های فشرده و ریزی است که با نخ‌های ابریشمی ظریف و در طرح‌های هندسی و به‌صورت قرینه دوخته می‌شوند. این طرح‌ها برگرفته از ذهن زنان هنرمند این دیار است.
جالب است بدانید، سوزندوزی یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی گنبد کاووس است و به‌عنوان بیستمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس کشورمان مشترک با ترکمنستان به ثبت جهانی رسید.
پشتی سنتی ترکمنی یا قارچین
در هر خانه ایرانی جای یکی از پشتی‌های اصیل و زیبای ترکمن خالی است! این پشتی‌ها که در زبان محلی مردم گنبد کاووس به آن قارچین می‌گویند، طرحی شبیه به قالی دارند؛ اما در ابعاد کوچک‌تر! از قارچین‌ها بیشتر در فضاها و مکان‌های سنتی استفاده میکنند تا حسی توام با آرامش را به شما هدیه دهد و یادآور خاطرات شیرین گذشته باشد.
این پشتی‌ها بیشتر به دست زنان مهربان ترکمنی تولید می‌شوند و برای ساخت آن، ابتدا کیسه‌‌ای می‌دوزند و درونش را با مواد نیمه نرم مانند کارتن و مقوا پر میکنند. برای روی پشتی هم قالیچه‌‌های کوچک در ابعاد نیم متر، یک متر و یک‌ونیم متر می‌بافند.
ابریشم بافی یادگاری از دوران صفویه
یکی از مهم‌ترین و گران‌ترین سوغاتی‌های گنبد کاووس روسری‌های ابریشمی است که از ابریشم طبیعی تولید می‌شوند. از گذشته‌های دور ترکمن‌های گنبد کاووس با پرورش کرم ابریشم، نخ ابریشم تولید می‌کردند و از آن برای بافت اقلام مختلف مانند حوله، فرش و قالیچه استفاده می‌کردند. جالب است بدانید، قدمت این صنعت متعلق به دوران صفوی است و از آن زمان تاکنون نسل به نسل چرخیده است و هم‌چنان ادامه دارد. شهر رامیان، شهر ابریشم بافی است که در نزدیکی گنبد کاووس قرار دارد و می‌توانید با رفتن به آنجا، محصولات ابریشمی با کیفیت را خریداری کنید.
سوغاتی های خوراکی گنبد کاووس
جذابیت‌های گنبد کاووس تنها در صنایع دستی زیبایش خلاصه نمی‌شود، بلکه شما می‌توانید خوراکی‌ها و شیرینیهای این خطه قدیمی از دیار استان گلستان را هم به‌عنوان یک سوغاتی ارزشمند به یادگار ببرید و سفرتان را ماندگارتر کنید.
حلوای آماج، شیرینی مقوی و خوشمزه
حلوای آماج، ترکیب جذابی از شیره و عسل است و همان‌طور که از محتویاتش پیداست، بمبی از انرژی است. این حلوای خوشمزه، نسبت به دیگر حلواها طعم متفاوتی دارد و معمولا در شکل لوزی و با تزیین پودر بادام و پسته عرضه می‌شود.
حلوای آماج، به‌عنوان شیرینی سنتی گنبد کاووس شناخته می‌شود و دستور پخت سختی دارد؛ بنابراین آن را فقط در این شهر پیدا می‌کنید. ترکمن‌های این شهر اصیل و دوست‌داشتنی در عید نوروز با این شیرینی سنتی از مهمانان پذیرایی میکنند.
سرغربیلی شیرینی سنتی گنبد کاووس
سرغربیلی شیرینی گلوله مانندی است که در روغن سرخ می‌شود و در خمیر آن از شیر یا ماست استفاده می‌شود. بعد از پخت هم باید روغن آن را توسط کاغذ روغنی بگیرید و سطحش را با پودر قند بپوشانید. این خوراکی خوشمزه، از شیرینیهای سنتی گنبد کاووس در ایام نوروز محسوب می‌شود و طعم بسیار دلنشینی دارد.
جزحلوا شیرین‌ترین سوغاتی گنبد کاووس
در سفر به گنبد کاووس با خوردن جزحلوا کام‌تان را شیرین کنید و همیشه از سفرتان به شیرینی یاد کنید. جزحلوا نوعی شیرینی گردویی است که در پخت آن به‌جای استفاده از آرد، مواد اولیه‌ای چون گردو و برنج نیم‌دانه کاربرد دارند. این سوغاتی شیرین، پخت بسیار سختی دارد و جایگاه ویژه‌ای در مراسم و مناسبت‌های این خطه سرسبز از کشورمان به خود اختصاص داده است.
نان پادرازی
نان پادرازی از دیگر شیرینیهای خوشمزه گنبد کاووس است که معمولا به دو صورت خشک و روغنی تهیه می‌شود؛ البته به نظر من مدل روغنی آن لذیذتر و خوشمزه‌تر است، به‌خصوص اگر همراه با چای در یک عصر دل‌انگیز نوش‌جان کنید.
این شیرینی به‌دلیل این‌که ظاهری شبیه پا دارد به نان پادرازی شهرت یافته است و معمولا علاوه بر گنبد کاووس در دیگر شهرهای ایران با اندکی تفاوت هم پخته می‌شود.
خاویار، سوغاتی اعیانی از گنبد کاووس
اگر می‌خواهید پس از بازدید از جاهای دیدنی گنبد کاووس، یک خوراکی اعیانی نیز برای عزیزان‌تان به سوغات ببرید، خاویار بهترین گزینه است. خاویار یک خوراکی خوشمزه، مقوی و گران‌قیمت است که از دل ماهیان خاویار خارج می‌شود.
سواحل نزدیک به گنبد کاووس مهم‌ترین بخش صید خاویار به‌شمار می‌آیند و همین امر باعث می‌شود تا این شهر به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری جهان محسوب شود. زمان صید ماهی خاویار از مهر تا اردیبهشت ماه است و شما می‌توانید در این ایام خاویار تازه و باکیفیت را از فروشگاه‌های مواد غذایی دریایی در گنبد کاووس خریداری کنید.
سخن آخر
بندر گنبد کاووس با طبیعت زیبا و فرهنگی غنی، سوغاتی‌های بی‌نظیری دارد که هر کدام گوشه‌ای از زیبایی‌های این منطقه را به رخ می‌کشند. از قالی‌ها و گلیم‌های دست‌بافت ترکمنی با نقش و نگارهای رنگارنگ گرفته تا زیورآلات سنتی که با دقت و ظرافت خاصی ساخته شده‌اند و شیرینیهای خوشمزه‌ای که نظیرشان در هیچ کجای ایران پیدا نمی‌شوند، همه و همه می‌توانند یادگارهایی ارزشمند از سفر به این منطقه باشند.
شما هم اگر می‌خواهید با فرهنگ و هنر مردم بندر گنبد کاووس آشنا شوید، حتما به این خطه زیبا سفری چند روزه داشته باشید و از جای‌جای آن لذت ببرید. برای اقامت خود هم می‌توانید قبل از سفر سری به سایت اتاقک بزنید و یکی از اقامتگاه‌های آن را مطابق با نیاز و بودجه خود به‌صورت آنلاین و با بهترین کیفیت و قیمت رزرو کنید. اتاقک سفر خوشی را برای شما آرزومند است.
سوالات متداول
صنایع دستی گنبد کاووس کدام‌اند؟
پلاس بافی، قالی بافی، پشتی ترکمنی، زیورآلات ترکمنی، سوزن دوزی و ابریشم بافی
شیرینی‌جات محلی بندر کاووس کدام‌اند؟
جزحلوا، حلوای آماج، نان پادرازی، سرغربیلی و غیره
