چقدر با زندگینامه حافظ این شاعر پرآوازه آشنا هستید؟ در فرهنگ ایرانی شیخ حافظ شیرازی را داننده اسرار نهان و عالم غیب نام نهاده اند؛ و درمراسمات گوناگون ملی و یا هنگام تصمیم گیری تفالی به او می زنند و از لسان‌الغیب می خواهند که آنها را در تصمیم گیری یاری کند. اما چقدر با زندگینامه حافظ آشنایی دارید؟ به نظر می رسد که او بیشتر ما را می شناسد تا ما او را. اما دلیل این ناآگاهی هر چه باشد، عدم محبوبیت این شاعر گرانقدر نیست؛ بلکه کاملا برعکس، به نظر می رسد که زندگی این شاعر تحت تاثیر آثار درخشانش قرار گرفته است. کمتر کسی را می توان یافت که با یک یا چند غزل حافظ آشنایی نداشته باشد و در خلوت آنها را زمزمه نکند. در این مقاله قصد داریم ادای دینی به این شاعر ارزنده داشته باشیم و نکاتی از زندگی او را با هم مرور کنیم. با ما همراه باشید.
تولد حافظ
شاعری که ما با نام حافظ شیرازی می شناسیم، با نام شمس الدین محمد در شهر شیراز چشم به جهان گشود. نام پدرش بهاء الدین بوده و از جمله کسانی بوده است که در دوره سلطنت اتابکان از اصفهان به شیراز مهاجرت کرده است. گفته می شود مادر او از اهالی کازرون بوده است. در میان مورخان برای انتخاب سال تولد او اتفاق نظر وجود ندارد، و برخی سال تولد او را ۷۱۷ هجری قمری می دانند، در حالی که سایرین سال ۷۲۶ یا ۷۲۷ هجری قمری را معتبر می دانند. و بدین ترتیب است که زندگینامه حافظ آغاز شد.
دوران تحصیل حافظ
شمس الدین در طول دوران طفولیت در مکتب به یادگیری علوم مختلف نزد فضلای شیراز مشغول شد. به طوری که در جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی زمانه خود تسلط داشت و قرآن را از حفظ داشت. او که در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر ادبی و عملی زادگاه خود تبدیل شده بود، تخلص حافظ را به دلیل حفظ بودن قرآن برای خود برگزید.
در دوران جوانی او سلسله محلی اتابکان فارس سقوط کرد و این قسمت از ایران به تصرف خاندان اینجو درآمد. حافظ که مورد توجه سران اینجو قرار گرفته بود، نزد شاه شیخ جمال الدین ابواسحاق حاکم فارس جایگاه والایی پیدا کرد و زندگینامه حافظ با حضور در دربار ورقی خورد.
البته حکومت ابواسحاق مدت زیادی ادامه نداشت و امیر مبارزه الدین مؤسس سلسله آل مظفر در سال ۷۵۴ هجری قمری بر او چیره گشت. گرچه سلطنت امیر مبارز الدین نیز مدت زیادی به طول نیانجامید و در سال ۷۵۹ هجری قمری دو تن از پسران او به نام‌های شاه محمود و شاه شجاع پدرشان را از حکومت برکنار کردند و به جای او نشستند. حافظ در دربار این دو امیر نیز احترام و جایگاه والایی پیدا کرد.
حافظیه شیراز را بیشتر بشناسیم.
شغل حافظ
یکی از نکاتی که در زندگینامه حافظ باید به آن اشاره کنیم، شغل و محل درآمد این شاعر است. در دورانی که شیخ ابواسحاق حکومت می کرد، حافظ به دربار راه یافت و شغل دیوانی خود را شروع کرد. پس از آن نیز علاوه بردربار شاه ابواسحاق در دربار شاهان دیگر مانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز به کار خود ادامه داد. بنابراین شغل او دیوانی بوده‌است و از شاعری امرار معاش نمی‌کرده‌است.
خانواده حافظ
گفته می‌شود که شیخ حافظ شیرازی در دوران جوانی در یک نانوایی کار می‌کرده‌است که با دختری به نام شاخه‌نبات (به گمان برخی نام او نسرین بوده‌است و شاخه‌نبات تخلصی است که حافظ برای او انتخاب کرده‌است) آشنا شد، و در مدت کوتاهی مجذوب زیبایی و کمالات او شد. گفته می‌شود که او برای رسیدن به وصال یار ۴۰ شبانه روز در آرامگاه بابا کوی به شب زنده‌داری پرداخت و دست به دعا بلند کرد. حاصل ازدواج آنها یک فرزند بود. گرچه این فرزند در جوانی و در حین سفری نیمه‌کاره به هند، چشم از جهان فروبست. گفته می‌شود که حافظ پس از درگذشت همسرش دیگر هرگز ازدوج نکرد.
آثار حافظ
دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چندین قصیده است. با توجه به اینکه حافظ دیوان خود را در طول ۵۰ سال سروده است، یعنی او به طور متوسط در هر سال فقط روی ۱۰ غزل کار کرده است. امروزه دیوان حافظ بیش از چهارصد بار به زبان فارسی و دیگر زبان ها در سراسر جهان به چاپ رسیده است ازهمین‌روی آثار حافظ شیرازی شهرت جهانی دارد.
این شاعر ارزشمند ایرانی نه تنها در کشورهای همسایه و نزدیکی همچون افغانستان، ترکیه، پاکستان و هند شناخته‌شده‌است، بلکه در فرهنگ غربی نیز نفوذ کرده و طرفدارن برجسته‌ای همچون گوته (ادیب آلمانی که گفته می‌شود دیوان شرقی-غربی خود را تحت تاثیر دیوان حافظ سروده و فصل دوم آن را نیز حافظ نامه نام نهاده‌است) و نیچه (شاعر آلمانی که شعری به نام “به حافظ” را در دیوان “اندرزها و حکمت‌ها” به حافظ تقدیم کرد) دارد.
فال حافظ
نمی‌شود در مورد زندگینامه حافظ صحبت کنیم و نامی از فال حافظ به میان نیاید. در مناسب هایی مانند شب یلدا، فال حافظ به یکی از رسوم آیینی ایرانیان تبدیل شده است. از شگفتی های آثار حافظ این است که خواننده بنا به روحیات خود می تواند غزل ها را تفسیر کند، و به عبارتی غزلیات حافظ، آیینه روح خواننده است.
برای گرفتن فال، پس از نیت کردن با دست راست کتاب را گشوده و غزلی که در بالای صفحه سمت راست آمده است را می خوانند. از جمله آداب مرسوم برای گرفتن فال حافظ، وضو گرفتن و خواندن فاتحه برای شادی روح این شاعر است.
اجاره سوئیت و منزل مبله در شیراز
وفات حافظ
این شاعر گرانقدر و مایه فخر تمدن ایرانی در سال ۹۷۱ یا ۹۷۲ هجری قمری از چشم از جهان فرو بست. او را در گلگشت مصلی به خاک سپردند که امروزه یکی از مناطق گردشگری پراهمیت شهر شیراز است و هر روزه جمع زیادی از دوستداران شعر و ادب پارسی را به سوی خود می کشاند.
ماجرای دفن حافظ
گفته می شود هنگامی که قصد دفن کردن پیکر این شاعر را داشته اند، عده ای به اشعار او که درباره می گساری بوده‌است ایراد گرفته و با دفن وی به شیوه مسلمانان مخالفت کرده اند، در صورتی که بسیاری حافظ را فردی مسلمان و معتقد می دانستند.، برای حل این اختلاف تفالی به دیوان خود حافظ زدند که این بیت آمد: “قدم دریغ مدار از جنازهٔ حافظ که گرچه غرق گناه است، می رود به بهشت” در حکایت آمده است که پس از مشاهده این بیت دیگر سخنی از مخالفان شنیده نشد.
سخن آخر
بی شک حافظ یکی از سرمایه های ارزشمند ملی و مایه فخر تمام مردم ایران است. حیف و صد حیف که روز به روز آشنایی و صمیمیت با مفاخری چون این شاعر گرانقدر کمتر می‌شود. امیدواریم که با نگارش مقاله زندگینامه حافظ شما را قدمی هرچند کوچک به آشنایی با این شاعر نزدیک٬تر کرده باشیم.
