باور کنید یا نه یکی از اولین ساخته‌های دست بشر، حصیر و وسایل حصیری بوده است. نمونه‌های تاریخی به دست آمده در مناطق بین‌النهرین و آفریقا نشان می‌دهد، انسان‌های نخستین این مناطق از نی و گیاهان روییده شده در باتلاق‌ها برای بافت زیراندازها و سایبان‌های حصیری بهره می‌بردند. کشور ما نیز در کنار کشورهایی همچون ژاپن، کُره و مکزیک یکی از شانزده کشور تولیدکننده‌ی حصیر به‌خصوص حصیر بافی سنتی به حساب می‌آید.
تاریخچه‌ی تولیدات محصولات حصیری در ایران نشان می‌دهد، کشور ما در گذشته تنها استفاده‌ی ایرانیان از تولیدات حصیری منحصر به زیرانداز نبوده و ایرانیان در زمان‌های بسیار گذشته، ظروف حصیری نیز تولید می‌کردند.
همان‌طور که گفتیم، حصیربافی یکی از کارهای زیبا و جذابی است که از بافت الیاف گیاهان انجام می‌گیرد و در مناطق شمالی ایران یکی از منابع شغلی و درآمدی افراد است. در ادامه با ما همراه باشید تا در رابطه با هنر حصیربافی شمال ایران بیشتر صحبت کنیم.
ساخت حصیر در کدام روستاهای شمال ایران رایج است؟
یکی از قطب‌های اصلی تولید محصولات حصیری در شمال ایران و حتی کل کشور، استان گیلان است. بسیاری از روستاهای گیلان در تولید محصولات حصیری نقش مهمی را ایفا می‌کنند که از این بین روستای فشتکه، بیشترین نقش را در تولید این محصولات دارد. با اجاره ویلا در شمال می‌توانید از دیدن محصولات حصیری تولیدی در این روستاها لذت ببرید و با خرید آنها از روستاییان حمایت کنید.
پروسه‌ی ساخت محصولات حصیری:
شاید این موضوع جالب و عجیب باشد اما این را باید گفت، روش تولید محصولات حصیری در مناطق مختلف ایران دارای تفاوت‌های زیادی با یکدیگر است. یکی از این تفاوت‌های مهم، تفاوت در متریال تولیدی محصولات حصیری با توجه به اقلیم است. در کنار تفاوت‌های زیادی که در تولیدات حصیری ایران وجود دارد، فصل مشترک تولید این محصولات جذاب، بافتی از تاروپودهای الیاف حصیری است.
پروسه‌ی ساخت محصولات حصیری، پروسه‌ای ساده اما ظریف با هنر دستان مردم شمال است که تمامی مراحل آن به کمک ابزارهایی بسیار ساده و با دست، در قالب بافت‌های مشبک و مارپیچ انجام می‌گیرد.
حصیربافی در شمال ایران با چه ابزارآلاتی انجام می‌گیرد؟
به طور کلی حصیربافی در شمال ایران به دو روش کلی انجام می‌شود:
۱- حصیربافی دستی:
معمولا این روش بیشتر در بین مردم بومی شمال ایران کاربرد دارد. در حصیربافی دستی، حصیرباف از ابزارهای ساده‌ای مانند: داس، قیچی و چاقو، ابزار ساده‌ی سوراخ‌کاری نظیر درفش و ابزار ساده‌ی دوخت نظیر سوزن استفاده می‌شود.
۲– حصیربافی دستگاهی:
از این روش برای تولیدات عمده استفاده می‌شود. روش بافت حصیر با دستگاه حصیربافی بسیار شبیه به بافت قالی بر دارِ قالی‌بافی است.
برای این نوع بافت، دستگاه حصیربافی را روی زمین پیاده می‌کنند؛ به این گونه که ابتدا چهارچوب دارِ حصیربافی، به‌عنوان ستون و به حالت عمود بر زمین در چهار گوشه‌ی یک مستطیل به هم متصل کرده و سپس در دو عرض این مستطیل چوب‌هایی را قرار می‌دهند و به وسیله‌ی ستون‌های دو طرف مهارش می‌کنند و چوب فوقانی که بالای کار قرار دارد سرکار و به چوب تحتانی که پایین کار قرار می‌دهند.
در روش حصیربافی با دستگاه با ریسیدن الیاف طبیعی، نخ حصیر تولید می‌شود و سپس الیاف تشکیل شده را مانند قالی‌بافی پس از چله‌کشی آماده‌ی بافت می‌کنند.
ابزارآلات متداول در بافت حصیر:
- لوتو: لوتو وسیله‌ای است که در بافت دستگاهی حصیر برای تابیدن الیاف حصیر به یکدیگر از آن استفاده می‌شود.
- دوک: دوک در بافت حصیر وسیله‌ای است که برای ریسیدن نخ از آن استفاده می‌شود.
- عاجله: عاجله یکی دیگر از وسایل کاربردی در بافت حصیر است که از آن برای قرار دادن نخ‌های تابیده به صورت دولا روی هم برای ریسیدن مجدد الیاف حصیر استفاده می‌شود.
- پلار: پلار یا شانه‌ی حصیربافی، وسیله‌ای است چوبی، متشکل از تعدادی سوراخ است که برای به هم بافتن الیاف حصیر استفاده می‌گردد.
در حصیربافی مناطق شمالی از چه گیاهانی برای بافت حصیر استفاده می‌شود؟
همان‌طور که در ابتدای مطلب گفتیم، معمولا حصیربافی در مناطق مختلف ایران به علت نوع متریال در بافت حصیر دارای تفاوت‌هایی است. در مناطق شمالی ایرانی اکثرا برای بافت محصولات حصیری، از کلوش (ساقه‌ی برنج) و ساقه‌ی نی‌های مردابی استفاده می‌شود.
به دلیل افزایش حجم تولیدات حصیری در مناطق شمالی ایران، بسیاری از مردم شمال علاوه بر متریال متداول در ساخت حصیر از متریال دیگری که خود در مزارع پرورش می‌دهند استفاده می‌کنند. از انواع این متریال در تولید محصولات حصیری می‌توان به این موارد اشاره داشت:
- سوف: نوعی نی وحشی است که معمولا در مرداب‌های شمال ایران می‌روید و ظاهری سوزنی و توپُر دارد. این نوع نی را پس از قطع کردن از ریشه به‌صورت دسته‌ای در معرض آفتاب قرار داده تا خشک شود و رنگ مناسبی پیدا کند تا بتوان از آن در تولیدات محصولات حصیری استفاده‌ی زیادی برد. از سوف معمولا در بافت زیراندازهای دستگاهی استفاده می‌شود.
- کنف: گیاهی است که عموما از آن برای حصیربافی استفاده می‌شود و کاربرد دیگری ندارد. هنگامی که ساقه و برگش‌های کنف زرد شود، مناسب برداشت خواهد بود.
چند روز پس از برداشت گیاه و خشک شدن آن، مجددا گیاه را وارد آب برکه یا مرداب می‌کنند تا پوست آن کنده شود و مناسب استفاده شود.
پس از کنده شدن پوست کنف، گیاه را مجددا خشک می‌کنند و سپس از الیاف آن برای بافت‌های زیر اندار ماشینی استفاده می‌شود.
- لی یا گالی: یکی دیگر از انواع نی‌های وحشی مرداب است که در تولید مصنوعات حصیری به جزء زیرانداز از آن استفاده‌ی زیادی می‌شود.
انواع محصولات حصیری تولیدی در مناطق شمالی ایران :
- سبد نان حصیری
- زنبیل خرید حصیری
- سبد میوه حصیری
- زیرانداز حصیری
- لوازم تزیینی و لوازم آشپزخانه
شیوه نگهداری از حصیرهای شمال ایران:
- یکی از نکات مهمی که در نگهداری از محصولات حصیری وجود دارد این است که محصولات حصیری را نباید هرگز در معرض حرارت و نور مستقیم و شدید آفتاب قرار داد؛ زیرا الیاف حصیر با قرارگیری در برابر نور و حرارت مستقیم خشک می‌شوند و در نتیجه از هم متلاشی می‌شوند. برای جلوگیری از این نوع آسیب‌دیدگی بهتر است، محصولات حصیری را هر چند وقت یک بار خیس نموده تا رطوبت لازم را تامین کرده و عمر مفید آنها بیشتر شود.
- برای شست‌وشوی محصولات حصیری تنها باید از آب ولرم و بدون مواد شوینده استفاده کنید. همچنین توجه داشته باشید پس از شست‌وشوی مواد حصیری، سریعا آن را خشک کنید.
- خیس ماندن محصولات حصیری به مدت طولانی موجب تغییر رنگ، ایجاد لک‌های تیره رنگ یا تورم سبد و در نهایت تغییر شکل محصولات حصیری می‌شود.
شمال ایران یکی از جاذبه‌های کشور ما ایران است که به غیر از جاذبه‌ها و زیبایی‌های طبیعی‌ای که دارد دارای جذابیت‌های هنری زیبایی همچون هنر حصیر بافی است. با اجاره سوئیت و ویلا در شمال و اجاره ویلا در رامسر می‌توانید از دیدن این جاذبه‌ها لذت ببرید.
