گزارش اختصاصی اتاقک ایام محرم در بوشهر
هر‌سال با فرا رسیدن ماه محرم، در گوشه و کنار ایران مراسم عزاداری متفاوتی در سوگ سیدالشهدا برگزار می‌شود. مراسمی که در عین وحدت و یگانگی نشان‌دهنده فرهنگ خاص مردم هر منطقه است. استان بوشهر یکی از منطقه‌های ایران با مراسم عزاداری شناخته شده است. مراسم عزاداری بوشهر با سنج و دمامزنی و سینه‌زنی مخصوص که نظم و هماهنگی مثال‌زدنی دارد شناخته می‌شود. در ادامه از آداب و رسوم عزاداری در ایام محرم در بوشهر بیشتر می‌گوییم.
آشنایی بیشتر با بوشهر
بندر بوشهر مرکز استان بوشهر و یکی از مهم‌ترین بنادر ایران است. بندر بوشهر به علت موقعیت استراتژیک خود در طول تاریخ همواره از بنادر مهم تجاری، نظامی و سیاسی بوده است به طوری که دولت‌های بریتانیا، آلمان، روسیه و عثمانی در دوران مختلف در بوشهر کنسولگری داشته‌اند.
بافت قدیم شهر بوشهر دارای چهار محله اصلی با نام‌های شنبدی، دهدشتی، بهبهانی و شیخ سعدون (کوتی) است که اسامی خود را از مهاجرانی که در آنها ساکن شده‌اند، به یادگار دارند. هر کدام از این محله‌ها دارای یک مسجد اصلی و تکیه هستند که مکان برگزاری مراسم‌های هیئتِ همان محل است.
زمان‌بندی مراسم محرم در بوشهر
یکی از عوامل تاثیرگذار در نوع زندگی مردم بوشهر، گرمای هوا و رطوبت ناشی از مجاورت با دریاست. تابش بی‌امان خورشید باعث شده است بوشهری‌ها ساعات حضورشان در سطح شهر را تا حوالی غروب به تعویق بیاندازند. در این شرایط، تردد در هوای شرجی گرم یعنی قطره قطره عرق ریختن! بنابراین جای تعجب نیست در سال‌های اخیر که ماه محرم با روزهای گرم و بلند تابستان یکی شده است، مراسم محرم در بوشهر، ساعات دیرتری از روز و حتی پاسی از شب برگزار شود.
در بوشهر نیز مانند دیگر نقاط ایران با آغاز ماه حرام شهر سیاه‌پوش می‌شود. از روز تاسوعا روضه‌های پراکنده در برخی خانه‌ها برگزار شده و پخت نذری نیز آغاز می‌شود. اصل مراسم محرم در بوشهر از غروب تاسوعا شروع می‌شود و رفته‌رفته صدای سنج و دمام و سینه‌زنی کوچه‌ها و خیابان‌ها را فرا می‌گیرد.در بافت قدیمی شهر بوشهر، مراسم عزاداری در مساجد محله‌های شنبدی، دهدشتی، بهبهانی و شیخ سعدون (کوتی) برگزار می‌شود و تا سه بامداد ادامه پیدا می‌کند. سپس شهر آرام می‌گیرد تا برای عصر عاشورا آماده شود.
عصر عاشورا دسته‌های هر محله وارد خیابان‌های اصلی می‌شود و هر هیئت علم خود را تا میدان اصلی شهر می‌برد. بعد از انجام مراسم هیئت‌ها به حسینیه‌های خود برمی‌گردند و مثل تاسوعا مراسم تا نیمه شب ادامه دارد. عصر عاشورا، با تاریک شدن هوا، در کنار مراسم مربوط به عاشورا مردم شام غریبان را هم به‌جا می‌آورند و در کوچه و خیابان روی منبرهای مخصوص این کار شمع روشن می‌کنند.
سنج و دمام
دمام سازی کوبه‌ای است که از کشیدن پوست روی دو سر یک تنه درخت خالی شده و بندکشی آن ساخته می‌شود. سنج شامل دو صفحه فلزی به شکل دایره است که برخورد آنها با هم صدایی مثل زنگ تولید می‌کند. در مراسم عزاداری از بوق هم استفاده می‌شود. معمولا از جنس شاخ گوزن آفریقایی یا بز کوهی است و با دمیدن در یک سر آن، که سوراخی کوچک دارد، صدای بلندی تولید می‌شود که حتی از دوردست قابل شنیدن است. استفاده از سنج و دمام از مهم‌ترین سازهای مراسم محرم در بوشهر به حساب می‌آید.
مراسم دمامزنی در بوشهر
شاید مشهورترین وجه تمایز مراسم محرم در بوشهر با سایر شهرهای ایران، حضور سنج و دمام در عزاداری باشد. مراسم دمامزنی پیش‌درآمدی است بر مراسم عزاداری و در واقع با جلب نظر مردم آنها را به حضور در مراسم سینه‌زنی دعوت می‌کند. گروه دمامزنی شامل هفت دمام‌زن است که به سه دسته با سه نقش متفاوت تقسیم می‌شوند. در خط مقدم گروه یک نفر با لقب «اشکون»، برگرفته از واژه شکستن، حضور دارد. علت این نام‌گذاری نقش اشکون در شکستن ریتم با تک نوازی و ضد ضرب نواختن است.
در کنار او، دو دمام‌زن دیگر با نام «غمبر» حضور دارند که رو‌به‌روی هم می‌ایستند و ریتمی متفاوت ازا جمع اجرا می‌کند. ریتم اشکون و غمبرها به نوعی مکمل هم هستند و غمبرها زیرصدای لازم برای اشکون را ایجاد می‌کنند. در گروه سوم، چهار نفر دمام زن دیگر هم در گروه حضور دارند که ریتم ساده‌تری نسبت به گروه دوم می نوارند.
مراسم دمامزنی با نواختن بوق آغاز می‌شود. دمام‌زن‌ها ابتدا با ریتم کندی نواختن را آغاز می‌کنند و رفته‌رفته ریتم گروه تندتر می‌شود. دمام‌زن‌ها گاهی جای خود را با هم عوض می‌کنند تا فردی تازه نفس شور و شوق نواختن را نگه دارد. در تمام این مدت هم سنج‌زن‌ها گروه را همراهی می‌کنند؛ برخی همگام با ریتم دمام‌زن‌ها سنج‌ها را به صدا در می‌آورند و برخی دیگر به اصطلاح «ریز» می‌گیرند و ریتم را خرد می‌کنند.
سپس در اوج آهنگ زمانی که اشکون تک‌نوازی را تمام می‌کند بوق دوباره نواخته می‌شود و گروه به سمت مسجد محله خود حرکت می‌کند.
مراسم سینه‌زنی در بوشهر
مراسم سینه‌زنی بوشهر به اندازه مراسم سنج و دمامزنی دیدنی و باشکوه است. در واقع یکی از مراسم‌های محرم در بوشهر عزاداری چشم‌گیر سینه‌زنی مردان است. این مراسم معمولا در حسینیه یا مسجد برگزار می‌شود. در مرکز صحن سکوی دایره‌ای کوچکی قرار دارد که جایگاه نوحه‌خوانان است. در این مراسم بخش مربوط به بانوان جداست و از آنها خواسته می‌شود از پشت پنجره یا نرده‌هایی مشرف به صحن عزاداری را تماشا کنند.
مراسم سینه‌زنی هر محله توسط ساکنین آن منطقه و در مسجد همان محله انجام می‌شود. نوحه‌خوان که او را پیش‌خوان یا سرخوان می‌نامند در مرکز صحن قرار می‌گیرد و با خواندن او دایره‌ای از بزرگان محله و افراد سرشناس در اطرافش شکل می‌گیرد.
این حلقه که «بُر» نام دارد با اضافه شدن افراد دیگر بزرگ‌تر می‌شود. در این میان افرادی تحت عنوان «برساز» حضور دارند که مسئول مدیریت حلقه‌ها یا برها هستند.
اهمیت نقش برساز زمانی مشخص می‌شود که بر اولیه آنقدر بزرگ شده که به دیوارهای محوطه رسیده است. در این مرحله برسازها با دعوت بزرگان محل به تشکیل بری تازه، پیرامون سرخوان، حضور افراد در بر را مدیریت می‌کنند. تشکیل بر جدید از مرکز، اضافه شدن افراد دیگر و گسترش آن تا جایی که فضا اجازه می‌دهد بارها و بارها تکرار می‌شود؛ تا زمانی که دیگر جایی برای تشکیل بر جدید نباشد. با بزرگ شدن برها سرخوان که مجلس را به وجد آورده جای خود را به نوحه‌خوان اصلی می دهد.
نحوه سینه‌زنی
ضرب‌آهنگ سینه‌زنی و نوحه‌هایی که خوانده می‌شود بستگی به روز اجرای مراسم و دستورات نوحه‌خوان دارد. زمانی که اولین بر تشکیل می‌شود هر مرد با دست چپ دست در کمربند یا شالی که به کمر بسته‌اند می‌اندازد. این الگو بیان‌گر هم‌بستگی عزاداران است با گسترشِ بر هم حفظ می‌شود. سینه‌زنی با دست راست انجام می‌شود و ریتم آن هماهنگ با قدم برداشتن به سمت راست و آواز نوحه‌خوان مشخص می‌شود.
زمانی که نوحه‌خوان واژه «واحد» را به زبان می‌آورد، سینه‌زن‌ها ریتم ضربات خود را کند و تک می‌کنند که نوای آن در فضا طنین‌انداز می‌شود. در پایان مراسم عده‌ای از عزاداران به صف می‌شوند و به دنبال هم حرکت می‌کنند به این حالت «یزله» می‌گویند. این گروه گاهی متوقف می‌شوند و با خم شدن رو به جلو سینه‌زنی می‌کنند و بعد از چند دقیقه مجددا به راه می‌افتند.
سینه‌زنی یکی از زیباترین مراسم محرم در بوشهر و ایران است. ریتم و نحوه اجرا و هماهنگی عجیب بوشهری‌ها باعث می‌شود علاوه بر عزاداران، گردشگران زیادی از نقاط مختلف ایران برای دیدن آن به بوشهر سفر کنند.
راهنمای اجاره ویلا، سوئیت و اتاق برای اقامت در شهر بوشهر
برای شما پیشنهاد ویژه‌ای داریم.
برای اجاره روزانه خانه در بوشهر و یا اقامتگاه، سوئیت و اتاق می‌توانید از طریق سایت اتاقک اقدام کنید و با گذراندن چند مرحله ساده اتاقک مناسب را در تاریخ مورد نظرتان، با قیمتی مناسب، رزرو کنید.
اقامت دلچسبی برای شما آرزو می‌کنیم.
