هرکس یک‌بار به اصفهان سفر کرده باشد، امکان ندارد در مرور خاطراتش به این فکر نکند که کاش زمان بیشتری را برای سفر به این شهر کنار می‌گذاشتم. جاذبه‌های باستانی، اماکن دیدنی، صنایع دستی و سوغات اصفهان فقط محدود به مرکز این استان نمی‌شود. اصفهان ۱۱۴ شهرستان دارد که احتمالا نام کاشان، گلپایگان، فریدون‌شهر، سمیرم، خوانسار و نطنز را بیشتر از دیگر شهرستان‌ها شنیده باشید.
در دل هر یک از این توابع، چند شهر دیدنی وجود دارد که هرکدام مانند مروارید در دل صدف پنهان شده است. طرق رود در نزدیکی شهر نطنز واقع شده و یکی از مرواریدهای استان اصفهان است که قدمت آن به بیش از ۲۲۰۰ سال می‌رسد. شهرت این شهر به دلیل ساخت ظروف با استفاده از عاج و آبنوس در آن است. این شهرت به‌اندازه‌ای است که علامه ذکریای قزوینی در قرن هفتم در کتاب خود نوشت:«مردم هیچ شهر دیگری به‌اندازه مردم طرق رود در ساخت این ظروف توانمند نیستند.» اگر این نقل‌قول شما را کنجکاو کرده که در مورد صنایع دستی طرق رود و سوغاتی‌های آن بدانید، به خواندن این مقاله ادامه دهید.
طرق رود در یک نگاه
طرق رود مرکز شهرستان نطنز است و می‌توان آن را نقطه مرکزی ایران در نظر گرفت. از روستاهای طرق رود می‌توانیم به یحیی‌آباد، باغستان بالا و باغستان پایین اشاره‌کنیم. این شهر کوهپایه‌ای آب و هوایی سرد و کوهستانی دارد، به همین خاطر، بهترین زمان سفر به این شهر بهار و تابستان است.
کوهستان کرکس، درخت چنار ۱۴۰۰ ساله و دریاچه طرق رود ازجمله جاذبه‌های طبیعی این شهر هستند. مرغان دریایی و اردک‌های این دریاچه، سالانه مسافران زیادی را به تماشای این دریاچه و قدم زدن اطراف آن دعوت می‌کنند. از آثار باستانی این شهر می‌توانیم به عمارت افسانه‌ای ۴۰ دختران، حمام هانی، قلعه خشتی مربوط به دوره اشکانیان و قلعه سنگی مربوط به دوران ساسانیان اشاره کنیم. همان‌طور که گفتیم اهالی طرق رود هنرمندان چیره‌دست و توانایی هستند که ظروفی از آبنوس و عاج می‌سازند؛ اما قصه هنرمندی آن‌ها طولانی‌تر از این است. مردم این شهر، ید طولایی در گیوه‌چینی و تخت‌کشی دارند. هنری سنتی که انگار از دل تاریخ با ما سخن می‌گوید.
معرفی صنایع دستی طرق رود
در فرهنگ ما، سفر کردن بدون سوغاتی و یادگاری انگار چیزی کم دارد. طرق رود با صنایع دستی و سوغات خاص خود، شما را دست‌خالی برنمی‌گرداند. در ادامه، مهم‌ترین و معروف‌ترین صنایع دستی و سوغات طرق رود را معرفی می‌کنیم.
ظروف چوبی ساخته‌شده با چوب آبنوس
بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ، سعی می‌کنند با استفاده از ظروف یا وسایل چوبی، حال و هوای طبیعت و آرامش را وارد زندگی پرمشغله خود کنند. چوب آبنوس یکی از چوب‌های ارزشمند است و هنرمندان طرق رود با استفاده از آن، ظروف چوبی بی‌نظیری تولید می‌کنند. اهالی طرق رود با آگاهی از ارزش چوب آبنوس، از آن برای تولید انواع محصولات چوبی دیگر مانند عصا نیز استفاده می‌کنند. اتاقک به شما توصیه می‌کند که اگر به طرق رود سفر کردید، حتما یک یادگاری از این محصولات چوبی تهیه کنید.
تخت کشی
تخت‌کشی در طرق رود، سفری طولانی در تاریخ داشته است. این حرفه زمانی فقط شغل اصلی و منبع درآمد مردم بود، اما امروزه توانسته به یکی از صنایع دستی مهم طرق رود هم تبدیل شود. شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که تخت‌کشی یعنی چه؟
تخت‌کشی یکی از مراحل تهیه گیوه است که یک پاپوش سنتی و بادوام محسوب می‌شود. معمولا تخته گیوه را از چرم، پوست گاو، پوست شتر یا پنبه تهیه می‌کنند. ابتدا استادانی ماهر این پوسته زیرین را، با توجه به‌اندازه گیوه به شکل نوار می‌برند و روی هم تا می‌زنند. بعد با وسیله‌ای به نام مشتِه، آن‌قدر روی آن می‌کوبند تا این نوارها به یکدیگر بچسبند. بعدازاینکه نوارهای کوبیده شده با درفشی داغ سوراخ شد، با نخ‌هایی از جنس چرم، نوارها را به یکدیگر می‌دوزند و بعد آن‌ها را روی سطح تخت گیوه می‌کشند. به این مرحله از تولید گیوه، تخت‌کشی میگویند. مرحله بعد که معمولا با هنر دست زنان این شهر کامل می‌شود، گیوه‌چینی است. گیوه‌چینی را در بخش بعد کامل توضیح می‌دهیم.
گیوه چینی
اگر از کفاشان قدیمی و گیوه‌دوزان بپرسید که آیا نگران آینده شغلی و رقابت با اجناس چینی هستند، با خیال راحت میگویند: «نه!». گیوه یکی از معدود محصولات و صنایع دستی ایران است که هرکسی از عهده تهیه آن برنمی‌آید. مردم طرق رود یکی از حرفه‌ای‌ترین‌ها در تولید گیوه هستند.
در ایام قدیم بعد از اینکه کار تخته‌کشی استادان تمام می‌شد، تخته را به دست زنان گیوه‌چین می‌دادند تا مرحله نهایی را انجام دهند. معمولا رویه گیوه از جنس نخ ابریشم و در رنگ‌های مختلف است. آن‌ها با روحیه هنرمندی و سلیقه‌ای که دارند، انواع گیوه‌ها را در رنگ‌ها و حتی طرح‌های مختلف تولید می‌کنند. گاهی به آن منجوقی هم اضافه می‌کنند که زیبایی آن را دوچندان می‌کند.
اگر تابه‌حال فکر می‌کردید گیوه پاپوشی است که فقط برای تابستان مناسب است، باید بگوییم که اشتباه می‌کردید. گیوه‌ها با توجه به نوع تخته‌ای که در آن به‌کاررفته هم برای تابستان و هم برای زمستان تولید می‌شوند . این روزها هم علاقه عمومی به استفاده از وسایل ساخت دست بیشتر شده است و در سفر به طرق رود نمی‌توانید از کنار این گیوه‌ها به‌راحتی رد شوید.
معرفی سوغات طرق رود
یکی از سوغاتی‌های جذاب هر شهری، سوغاتی‌های خوراکی آن است. درست است که این مدل سوغاتی مدت زیادی مهمان خانه‌ها نیست، اما در همان مدت کم، کاری می‌کند که هوس امتحان کردن مجدد طعم و بوی آن از سرمان بیرون نرود. زعفران، انگور، غلات و انواع میوه‌جات از مهم‌ترین سوغاتی‌های خوراکی طرق رود هستند. همچنین تولید مشتقات انگور مانند شیره انگور، سرکه انگور و کشمش هم در این شهر رایج است.
زعفران
در فرهنگ ما ایرانی‌ها، برنج مجلسی به معنای برنج زعفرانی است. اصلا هر غذایی که در آن از زعفران استفاده شده باشد، پیش ما اجر و قرب خاصی دارد. احتمالا شما هم یادتان می‌آید که مادرها اکثر مواقع این گیاه خوش‌رنگ، خوش‌بو و خوش‌طعم را در گنجه‌ها پنهان می‌کردند و وقتی عطر آن در خانه پخش می‌شد، خبر از آمدن مهمان یا ضیافت ویژه داشت. مردم جهان هم هر جا اسم زعفران را بشنوند یا بخواهند در مورد آن تحقیق کنند سر از ایران درمی‌آورند.
کشت زعفران در طرق رود به شصت سال قبل برمی‌گردد. در بعضی سال‌ها زعفران طرق رود ازنظر رنگ، عیار و طعم توانسته گوی سبقت را از شهرهای پر سابقه تر در کشت زعفران هم بگیرد. آب‌وهوای خشک و سرد طرق رود باعث شده تا شرایط اقلیمی مناسب برای کشت زعفران را داشته باشد. این صنعت در سال‌های اخیر به‌قدری در طرق رود پیشرفت کرده که جشنواره‌های مردمی با محورت آن در این شهر برگزار شده است. پس در سفر به این شهر، خرید زعفران را فراموش نکنید.
شیره انگور
تا سال‌ها پیش یکی از سوغاتی‌های شیرین و لذیذ طرق رود، شیره انگور بود. اهالی طرق رود در ایام قدیم، برای تهیه این محصول مراسم خاصی داشتند و در پایان فصل برداشت، شروع به پختن شیره انگور می‌کردند. باغداران سالانه بخشی از انگور برداشت‌شده را برای تهیه شیره انگور کنار می‌گذاشتند. از مشتریان و طرفداران قدیمی این خوراکی شیرین، مردم تهران و اصفهان بودند. بخشی از چرخه اقتصاد مردم طرق رود، فروش شیره انگور به هواداران این خوراکی بود.
اگر تعجب کرده‌اید که چرا برای بیشتر جمله‌های این بخش از فعل گذشته استفاده‌شده، باید بگوییم به این خاطر است که متاسفانه در سال‌های اخیر بیشتر باغ‌های انگور طرق رود از بین رفته است. این عدم رسیدگی باعث شده انگور برداشتی به‌اندازه‌ای نباشد که بتوان از آن برای تهیه شیر انگور استفاده کرد.
برف شیره
خیلی از ما ساکنین شهرهای آلوده و بزرگ، خاطرات برف خوردن پدربزرگ و مادربزرگ‌هایمان را شنیده‌ایم. برای اهالی طرق رود که شهرشان از آب‌وهوای تمیز برخوردار است، این خاطره همچنان در فصل زمستان جامه حقیقت به تن می‌کند. آن‌ها در فصل زمستان و بارش برف، خوراکی لذیذی به نام برف شیره درست می‌کنند. برای درست کردن این خوراکی خوشمزه به کمی برف تازه، شیره انگور و ارده نیاز است.
سخن آخر
سفر به استان اصفهان و لذت قدم زدن در دل تاریخ، فقط به شهر اصفهان محدود نمی‌شود. این استان در دل خود شهرها و جاذبه‌های طبیعی فراوانی دارد. تاریخ، فرهنگ و شرایط اقلیمی این منطقه، در تاروپود مردم اصفهان، طرق رود و سایر شهرها نقش بسته است. ردپای تاریخ در صنایع‌دستی و سوغات مردم طرق رود هم وجود دارد.
در این مقاله از بی‌رقیب بودن هنر گیوه‌چینی و تخت‌کشی اهالی طرق رود و ظرافت دست آن‌ها در تولید ظروف از چوب و آبنوس خواندید. سوغاتی‌هایی که از این شهر با خود می‌آورید گنجینه یادگاری‌های شما را ارزشمندتر می‌کند. تنها سوغاتی و هنرهای دستی نیستند که باعث می‌شوند با به یادآوردن یک سفر، لبخند پررنگی روی صورتمان نقش ببندد. هم‌سفران، آب‌وهوا و اقامتگاهی که در آن به سر بردیم هم بازیگران مهمی در خاطره‌انگیز کردن یک سفر هستند.
اتاقک قبل از شروع سفر به طرق رود یا هر شهر دیگری با شماست تا بتوانید به‌راحتی هر نوع اقامتگاهی که دوست دارید را انتخاب کنید. کافی است وارد سایت شوید، نام شهر مقصد را جست‌وجو کنید و خودتان را در اقامتگاهی که دوست دارید تصور کنید.
ممنون از جناب آقای مسعود تاجیک بخاطر اطلاعات ارزشمندشون
پرویز عزیز، خوشحالیم که مطلب براتون مفید بوده.