محله‌های تهران را چه‌قدر می‌شناسید؟! تاکنون از خود پرسیده‌اید محله‌ای که در آن زندگی می‌کنید یا مرکز رفت‌وآمدها و تفریحات شماست، در گذشته چه نامی داشته است و اصلا دلیل نام‌گذاری آن چیست؟! جالب است بگوییم هیچ‌کدام از اسامی محله‌های تهران بی‌دلیل انتخاب نشده‌اند! پشت هر نام، یک شخص، رویداد یا پیشینه‌ای تاریخی‌ست.
نیاوران؛ از مرفه‌نشین‌ترین محله‌های تهران
نیاوران را می‌توان یکی از مرفه‌نشین‌ترین محله‌های تهران دانست. روایات مختلفی در مورد علت نام‌گذاری محله نیاوران وجود دارد. عده‌ای می‌گویند وجود برکه و نیزارهای فراوان در این محله باعث شده آن را «نی‌آوران» بنامند، برخی دیگر عقیده دارند به علت وجود درختان انار زیاد، این محله به «نارون» معروف بوده است. برخی هم معتقدند به علت وجود درختان گردوی فراوان، نیاوران را به نام «گردوی» می‌شناختند. در زمان ناصرالدین شاه، نام این محله به نیاوران تغییر کرد. کلمه نیاوران از «نیا» به معنی قدرت و عظمت، «ور» به معنی صاحب و «ان» علامت نسبت تشکیل شده و در مجموع معنی «کاخ دارای عظمت» را می‌دهد.
جماران؛ محله‌ای با سه روایت متفاوت!
روایات متفاوتی در رابطه با دلیل نام‌گذاری این محله وجود دارد. به عقیده برخی، زمین‌های این منطقه متعلق به سید محمدباقر جمارانی از روحانیون دوره ناصرالدین‌شاه قاجار بوده. عده‌ای دیگر معتقدند در قدیم کوه‌های جماران محل زندگی مارهای زیادی بوده که مارگیرها به آن جا می‌آمدند و جماران مخفف «جمع ماران» است. روایت دیگری هم می‌گوید که جمر و کمر به معنی سنگ بزرگ است. چون از کوه‌های این منطقه سنگ‌های بزرگ به دست می‌آمده، پس نام این محله را جماران یعنی محل به دست آمدن جمر نامیده‌اند.
فرمانیه؛ از اموال خانواده‌ای ثروتمند!
محله فرمانیه هم یکی دیگر از محله‌های تهران واقع در شمال شهر است که در عین داشتن بافتی مدرن، قدمتی طولانی دارد. اما نام فرمانیه از کجا آمده است؟! می‌گویند زمین‌های فرمانیه متعلق به شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمان‌فرما؛ نخست وزیر سال‌های پایانی سلطنت قاجار بوده است. این محله تا مدتها جزء اموال خانواده پرنفوذ و ثروتمند فرمان‌فرمائیان بود که به مرور به «فرمانیه» معروف شد. به دلیل ساخت‌وسازهای زیاد در سال‌های اخیر، تعداد زیادی از باغ‌های این منطقه تخریب شده و به آپارتمان‌های گران قیمت تبدیل شده‌اند.
محمودیه امروز، عباسیه قدیم!
محمودیه را هم می‌توان در لیست یکی از اصیل‌ترین محله‌های تهران به حساب آورد. البته زمانی نام این محله عباسیه بود، پس چرا نام آن محمودیه را روی آن گذاشته‌اند؟! گفته می‌شود در منطقه محمودیه کنونی باغی متعلق به حاج میرزا عباس آقاسی وزیر محمدشاه قاجار وجود داشته و نام عباسیه هم از نام این شخص گرفته شده بود. بعدها فردی به نام علاءالدوله این باغ را از میرزا عباس آقاسی خرید و آن را به نام پسرش محمود علاءالدوله، محمودیه نامید!
اقدسیه؛ نام‌گرفته از همسر ناصرالدین شاه!
جالب است بگوییم محله اقدسیه که گویا نام آن تا قبل از سال ۱۲۹۰ قمری حصارملا بوده، نام امروز خود را از یکی از همسران ناصرالدین شاه گرفته است! ناصرالدین شاه زمین‌های این منطقه را به باغ تبدیل کرد و برای یکی از همسران خود به نام امینه اقدس یا همان اقدس‌الدوله کاخی ساخت و به همین خاطر است که ما امروز این محله را به نام اقدسیه می‌شناسیم! شماری از بهترین مراکز خرید، بیمارستان‌ها، مجموعه‌های ورزشی و خانه‌ها را می‌توان در اقدسیه پیدا کرد.
گیشا یا کیشا؟
گیشا یکی از محله‌های اصیل و قدیمی تهران است که به دلیل وجود بازار نصر، بوستان گفت‌وگو و نزدیکی به برج میلاد، اکثرا شلوغ و پررفت‌وآمد است. گفته می‌شود گیشا در اوایل دهه چهل، میدان تیر ارتش بوده است. سپس دو فرد به نام‌های کیخسرو و شاپوریان این منطقه را از ارتش خریداری کردند و با تقسیم آن به چندین قواره، آن را فروختند. با ترکیب ابتدای نام این افراد (کی+شا) نام آن کیشا شد و با گذشت زمان گیشا نام گرفت. در سال‌های بعد از انقلاب، این محله کوی نصر نام گرفت؛ اما نام گیشا همچنان روی آن پابرجا مانده!
تهرانپارس؛ شهرک زرتشتی‌های قدیم!
در مورد علت نام‌گذاری این محله قدیمی گفته‌اند شخصی به نام ارباب هرمز که از بزرگ‌ترین سرمایه‌داران زرتشتی بوده، در شمال شرقی تهران شهرکی ساخت و نام تهرانپارس را روی این شهرک گذاشت. بعدها شمار زیادی از زرتشتیان در این محله سکونت کردند. ارباب هرمز با کمک مهندسانی خبره، جدول‌کشی و خیابان‌بندی تهرانپارس را انجام داد. تهرانپارس را هنوز هم می‌توان یکی از بهترین طرح‌های شهری و از بهترین محله‌های شرق تهران دانست و لازم به ذکر است ساختار شهرسازی این محله، بر پایه اصول شهرسازی مدرن است.
یوسف‌آباد؛ محله‌ای مدرن اما پرقدمت!
محله یوسف آباد واقع در منطقه شش تهران را هم می‌توان در زمره یکی از محبوب‌ترین و اصیل‌ترین محله‌های مرکزی تهران دانست. گفته می‌شود یوسف‌آباد در قدیم خارج از تهران و در شمال غربی دارالخلافه ناصری قرار داشته که متعلق به میرزا یوسف آشتیانی مستوفی‌الممالک؛ از مردان سیاسی دوره ناصرالدین شاه بوده است. میرزا یوسف پس از احداث این منطقه، آن را به نام خود نامید. فرهنگسرای شفق، پارک شفق و… از مهم‌ترین مراکز یوسف‌آباد هستند.
نازی‌آباد نازی‌ها!
نازی‌آباد یکی از محله‌های مدرن جنوب شهر تهران است. این محله پس از انقلاب به پایتخت سیاسی تهران معروف شد و بدون شک یکی از مهم‌ترین محلات در حوادث تاریخی تهران بوده است! در مورد نام‌گذاری این محله دو روایت وجود دارد؛ از یک طرف می‌گویند طی جنگ جهانی دوم، آلمانی‌های نازی بخشی از این محله را به نام چهارصد دستگاه ساختند و چون مردم به آلمان‌ها، نازی می‌گفتند، این محله نازی‌آباد نام گرفت! از طرف دیگر گفته می‌شود زمین‌های این منطقه متعلق به یکی از زنان قاجار به نام «نازخاتون» بوده و رفته رفته به نازآباد و بعد نازی‌آباد معروف شده است!
کوچه لولاگر، کوچه ای که همه چیزش قرینه شده
کوچه لولاگر را همه به واسطه ساختمان های قرینه اش می شناسند. خانه ها، بالکن‌ها، پنجره‌ها و حتی درخت هایی که در حیاط کاشته شده اند، همه به شکل قرینه و موازی یکدیگر هستند. همان لحظه ای که وارد این کوچه می شوید، این قرینه بودن را در دوطرف کوچه احساس می کنید. خانه ها و ساختمان های این کوچه با این که قدیمی هستند اما هنوز هم سالم و سرپا هستند.
صاحبخانه ها هم با حفظ ظاهر قدیمی و قرینه این کوچه موافقند و همه چیز را به همان حالت قدیمی نگهداری می کنند. کوچه لولاگر امروزه به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. این قرینه بودن برای همه جالب است اما برای شما سوال پیش نیامده که چرا کوچه لولاگر قرینه شد؟!
این قرینه بودن داستانی دارد که از سال ۱۳۱۷ نشات می گیرد. خانواده لولاگرها که چندین نسلشان در این کوچه و محله زندگی کرده اند، سال ها پیش ملکی که همین کوچه لولاگر کنونی است را خریداری می کنند. دو برادری که این ملک را خریده اند، زمان ساخت و ساز تصمیم می گیرند هر دو طرف را عینا مشابه هم بسازند. استاد حسن بنا این ساختمان ها را ساخته که تا امروز هنوز هم به حیات خود ادامه می دهند.
این خانواده یک مسجد و یک بیمارستان هم در تهران ساخته اند که با نام مسجد جامع و بیمارستان لولاگر شناخته می شود. قدیمی های این محله، کوچه لولاگرها را به نام کوچه «دیواره دوقلوها» نیز می شناسند.
بازار و کاخ گلستان، قلب تپنده تهران قدیم
از معروف ترین محله های قدیمی تهران که همه آن را می شناسند، می توانیم محدوده بازار را به شما معرفی کنیم. این همان جایی است که بیشترین رفت و آمد را دارد و نشانه های زیادی از تهران قدیم در دل خود دارد. کاخ گلستان که یکی از زیباترین جاذبه های دیدنی تاریخی تهران است در همین محله قرار دارد. البته کاخ های تهران همه دیدنی و تاریخی هستند و هر کدام در نوع خودشان خاص و بینظیرند.
شمس العماره، مدرسه دارالفنون، سرای روشن، کوچه مروی و میدان توپ خانه یا همان میدان امام خمینی امروز نشانه هایی هستند که قدمت این محله را به رخ می کشند. شکل و شمایل کوچه های تهران قدیم، درست مثل کوچه های باریک نزدیک به بازار است. در واقع این کوچه ها آخرین مثال از نوع خودشان هستند که در حال نوسازی هستند.
لاله زار، پاتوق شیک پوش های قدیم
لاله زار هم از دیگر محله های قدیمی تهران است که دیدنش شما را به یاد فیلم های تاریخی میاندازد. در دوران قاجار و پهلوی، کاربری این خیابان و مغازه هایش با امروز تفاوت زیادی داشته است. لاله زار نمادی از نوگرایی در تهران بوده و در زمان خودش نوعی ساختارشکنی در بافت قدیمی تهران محسوب می شده است.
ناصرالدین شاه وقتی از اولین سفرش به فرنگستان برمیگردد، دستور ساخت خیابانی شبیه به شانزلیزه پاریس را در تهران می دهد. بر اساس دستور ناصرالدین شاه خیابانی از میان باغ باصفای لاله زار ساخته شد و کم کم بخش های مختلفی به آن اضافه شد. تماشاخانه، گراند هتل، رستوران های به سبک فرنگی، خیاط خانه، بوتیک فرنگی و … همه از اولین مواردی بودند که به تهران قدم می گذاشتند و در خیابان لاله زار ساخته شدند.
سینما رکس و تئاتر نصر از قدیمی ترین مکان های فرهنگی تهران بودند که در همین خیابان لاله زار فعالیتشان را آغاز کردند.
خیابان سی تیر، میزبان دین های مختلف
می دانستید خیابان سی تیر در گذشته خیابان مریض خانه نام داشته؟! البته بعدها به خاطر حضور خانه نخست وزیر قوام السلطنه در این خیابان، نام آن به قوام السلطنه تغییر داده شد. بعد از انقلاب اسلامی به یادبود قیام سی تیر ۱۳۳۱ مردم علیه قوام السلطنه نام این خیابان به سی تیر تغییر نام داد. خیابان سی تیر میزبان یک آتشکده، یک کنیسه و یک کلیسا شده و به همین دلیل هم آن را به چهارراه ادیان تبدیل کرده است.
رستورانی به نام گل رضائیه در خیابان سی تیر قرار دارد که بین مردم شهرت زیادی پیدا کرده. علاوه بر آن موزه ملی ایران هم در این خیابان قرار دارد. اخیرا خیابان سی تیر پر از رستوران های سیار شده و به همین دلیل هم از محبوب ترین محله های قدیمی تهران برای شکم گردی به شمار می رود.
خیابان منیریه، محله اعیانی تهران قدیم
عمارت منیریه همان جایی است که منیر السلطنه (یکی از همسران ناصرالدین شاه) در آن ساکن بوده است. شاید امروز منیریه از محله های قدیمی تهران محسوب شود اما در گذشته جزو محله های اعیان نشین تهران بوده. افراد ثروتمند و اعضای خانواده های سلطنتی در این محله زندگی می کردند. به همین دلیل هم خانه های قدیمی و تاریخی زیبایی از آن دوره در محله منیریه به جا مانده است.
چهارراه استانبول، خیابانی قدیمی با ردپای اولین ها در پایتخت
شنیدن اسم چهار راه استانبول امروزه ما را به یاد حادثه تلخ فروریختن ساختمان پلاسکو میاندازد. اما در تا قبل از این ماجرا محدوده چهار راه استانبول به عنوان یکی از محله های قدیمی تهران ، حرف ها و خاطره های زیادی برای گفتن داشته؛ مثلا همین کافه نادری مشهور که در فیلم و سریال هایی مثل شهرزاد از آن یاد شده، در همین چهار راه استانبول قرار دارد. یا اولین پیراشکی فروشی و اولین ساندویچ فروشی تهران هم در این خیابان آغاز به کار کردند.
اما پارکینگ پروانه از دیگر نمادهایی است که نام چهارراه استانبول آن را به خاطر می آورد. میدان فردوسی و خیابان نوقل لوشاتو از دیگر خیابان ها و محله های قدیمی تهران هستند که در نزدیکی این چهارراه قرار دارند.
بسیار عالی